مزارات ایران و جهان اسلام

سعدالدّین محمّد بن عبدالکریم بن یحیى، از مشاهیر عرفان آذربایجان بود که در ایّام کیخاتوخان مغول، در شبستر متولد شد. وى در اواخر عهد سلطان محمّد خدابنده و ابوسعید بهادرخان، در شهر تبریز، یکى از عرفاى بزرگ شمرده مى‏ شد.

زیارتگاه سلطان مجیر بن عقیل در بالاى تپّه ‏اى در روستاى دیزج از توابع خسروشهر قرار گرفته است. مردم روستا صاحب قبر را سلطان مجیر بن عجیل مى‏نامند و مى‏گویند مجیر از خانوادة پیامبر بزرگوار اسلام بوده و در صدر اسلام با سلطان اسامه به آذربایجان آمده تا مردم این دیار را که آتش پرست بودند، به اسلام دعوت کند.

آرامگاه مطهّر جناب قیس از صحابة محمّد بن عبدالله ‹ رسول گرامى اسلام در شهر سردرود، خیابان امام خمینى، روبروى شهردارى سردرود و در کنار مسجد امامزاده واقع شده است. اهالى سردرود به خاطر قرار گرفتن این مسجد کنار بقعة جناب قیس، آن‌ را مسجد امامزاده مى‏گویند.

در شش کیلومترى شهر ترک، و 35 کیلومترى شهرستان میانه، در روستاى کندوان بر فراز تپّه‏اى کوچک، ساختمانى کوچک و سادة گلى، نورافشانى مى‏کند که ایمان و محبت را در قلوب مردم روستا و اطراف آن گسترانیده است.

این آرامگاه بر بالاى بلندترین قلة کوه سرخاب، واقع در شمال تبریز، که مرتفع و مشرف به همة شهر است، قرار گرفته و به اعتقاد اهالى، مدفونان در آن، عون بن على و زید بن على هستند که در تداول عام، به صورت «عین على» و «زین على» تحریف شده است. همچنین در زبان عامری مردم، این امامزادگان به عینالى مشهور هستند.

این بنا در خیابان امام خمینى  مراغه واقع شده و یادگارى از دورة صفویّه است. این بقعه، جزء مجموعه‏اى مرکّب از مسجد و مدرسه مربوط به طلاب علوم دینى است. بقعه عبارت از بنایى چهار ضلعى است که بر فراز آن، گنبدى استوار گشته که دور پاطاق آن با کاشى‏هاى رنگارنگ، و سطح خود گنبد از کاشى سبز پوشش شده است.

این امامزاده بر روى تپّه‏ اى در بین سیلاب ملا زینال و سیلاب قوشخانه قرار گرفته که مردم آن را امامزاده سیلاب مى‏گویند.

آقاى جعفر سلطان القرائى به نقل از یادداشت‏هاى مرحوم ثقه‌الاسلام شهید، در قسمت حواشى و تعلیقات جلد اوّل روضات الجنان دربارة این زیارتگاه مى‏نویسد: «در بالاى تلى که یک طرف آن مسیل عظیم معروف به سیلاب ملا زینال است، چهار طاقى بود که سقفش فرو ریخته و علامت چند قبر در آن بود. سى و پنج سال قبل، آن صفحات بالمره بائر بود و در آن چهار طاق، سنگى است از مرمر که نقش کف دست آدمى در آن منقور است، بعد در سال هزار و دویست و نود و چهار آن چهار طاق را تعمیر کرده و قبه ساختند و معروف به امامزاده شد و سیّد یوسف نام متولى گردید و آن حوالى را آباد کرد و عمارت ساخت و زراعت نمود، حالا یکى از متنزهات است.

بقعة شریف امامزاده شاه قاسم در 65 کیلومترى شمال کلیبر و در روستاى «پیرلر» واقع شده است. مقبره در انتهای روستا و در بلندى تپّه‏اى قرار گرفته که مشرف بر روستاى پیرلر و مناطق سرسبز اطراف مى‏باشد. دورنمایى بسیار باشکوه و با عظمت داشته و مناظر طبیعى آن چشم هر زایرى را خیره مى‏کند. از 65 کیلومترى راه کلیبر به روستاى پیرلر تنها سه کیلومتر از مسیر شوسه بوده و مابقى آسفالت مى‏باشد.

بقعة شریف امامزاده شُعیب در روستاى دوزال در هفتاد کیلومترى جلفا، بر فراز کوهى مشرف بر رودخانة ارس و جمهورى ارمنستان واقع شده است.

بناى بقعه مربوط به اواخر قرن هفتم هجرى یعنى دورة حکومت ایلخانان است. این برج هشت ضعلى بوده و یک اثر اسلامى است.

بقعة سیّد جبراییل در سى کیلومترى شمال غربى ورزقان و در روستاى آستمال واقع شده است. بقعة کوچکى دارد که بر روى آن یک گنبد کوچک احداث نموده‏اند. داراى سنگ نبشته نیست و امکانات رفاهى لازم را ندارد و مصالح به کار رفته در بناى بقعه چوب و گل است ولى موقعیت جغرافیایی این بقعه بسیار عالى است و در کنار و ابتداى شروع جنگل‏هاى سرسبز و با طراوت ارسباران واقع شده است.

یکى از مزارات مشهور آذربایجان شرقى، بقعة متبرکة امامزاده حمزة شهر تبریز است. این بقعه که به سیّد حمزه در محلّة سرخاب تبریز، جنوب شرقى شهر و در محلّ تقاطع خیابان ثقة الاسلام و بازارچه سیّد حمزه قرار دارد، از زیارتگاه‏هاى قاطبة اهالى این شهر است. این بارگاه در گذشته از شکوه و عظمت زیادى برخودار بوده است.

بناى امامزاده، در کنار یک مسجد و گورستان کوچک قرار دارد. مسجد را مسجد حاجت و امامزاده را «امامزاده موسى»، «امامزاده کهنه» و «امامزاده راسته کوچه» و «امامزاده جمال» گویند.

علّت تعدّد نام امامزاده به خاطر آن است که نام وى موسى و لقبش جمال الدّین می‌باشد و به خاطر واقع شدن در راستة کوچة متصل به دیوار شرقى دبستان مولوى، و کهنه و قدیمى بودن مزارش به این اسامى معروف و خوانده مى‏شود.

امامزاده بزرگ «بویوک امامزاده» در جنوب غربى سراب و جنب گورستان عمومى شهر واقع شده است. در دهة شصت قسمتى از گورستان عمومى تبدیل به مزار شهداى جنگ تحمیلى شده است.

کسى نام امامزاده را نمى‏داند و هیچ گونه سابقة تاریخى مکتوب دربارة این امامزاده پیدا نشد. ولى امامزاده بزرگ سراب در گذشته‏هاى نه چندان دور پناهگاه مردم منطقه بوده است. با حضور در این مکان مقدّس و با قربانى کردن گوسفند، راه اندازى مراسم عزادارى و... ارادت خود را به این مکان مقدّس ابراز مى‏ داشتند.

بقعة با شکوه این امامزاده در ضلع جنوبى مسجد جامع شهر میانه واقع شده است.

این بارگاه در سال 923 هـ . ق شناخته شده و به ثبت رسیده است. مساحت بناى نخستین آن 30 متر مربّع و ارتفاع گنبدش شش متر بود که سطح خارجى آن را کاشى‏کارى فیروزه‏اى رنگ پوشیده بود و از سمت شمالى بقعه، درى به مسجد جامع گشوده مى‏شد. از بناى اوّلیه فقط کتیبه‏اى بر بالاى سردر بناى فعلى باقى مانده که تاریخ 1258 هـ . ق و اسم بانى بنا به نام «مشهدى بایرام على بن عوض» بر روى آن حک شده است.

بقعة این امامزاده در روستاى زاویه، سه کیلومترى هادى شهر، از شهرهاى شهرستان جلفا واقع شده است. این بقعه در بالاى تپّة واقع در قسمت شرقى روستا قرار دارد و در محوّطة آن دو اصله درخت چنار، به قطر بیش از سه متر و قدمت بیش از چهارصد سال وجود دارد که بیانگر قدمت بناى بقعه و زیارتگاه است. تپّه‏اى که بقعه بر روى آن قرار دارد، مشرف بر خانه‏هاى مسکونى روستا و منطقة اطراف مى‏باشد و ارتفاع تپّه از زمین‏هاى اطراف در حدود 15 متر است.

بقعة این امامزاده در شهر اسکو، در 20 کیلومترى جنوب شرق شهر تبریز واقع شده است. بقعة امامزاده بر روى تپّه‏اى بلند در جنوب شهر اسکوه قرار دارد.

بنایى است که به خاطر گنبد بزرگ آجرى آن از بیرون چنین مى‏نماید که، از سطح زمین برپا شده است. در چهار سوى آن، چهار پنجره قرار دارد. در پاطاق گنبد، آثار گچ‏برى دیده مى‏شود. بر روى قبر، ضریح چوبى کهنه‏اى قرار دارد. مردم محل، نسب صاحب قبر را به امام جعفر صادق ‰ نسبت مى‏دهند. احتمال داده شده که، این محل، آرامگاه میر سیّد حسین بن سیّد عبدالغفّار اسکویى ـ جدّ سادات حسینى اسکو ـ باشد که مدّتى ملازم درویش یعقوب رومى بود و بعد در اسکو خانقاهى برپا کرده و در 918 هـ . ق بعد از فوت، در همان جا به خاک سپرده شده است.

این گنبد در مرکز شهر مراغه واقع و بنایى برجى شکل قرار دارد که از داخل و خارج ده ضلعى است. در زوایاى ده‌گانة آن، از خارج، ستون‏هاى دایره‏اى کار کرده‏اند. در اضلاع ده‌گانة داخل و خارج بنا نیز طاق‏نماهایى تعبیه کرده‏اند که بخش فوقانى آن‏ها با مقرنس‏هایى تزیین شده است. این بنا بر زیر بناى سنگى قرار گرفته که در میان آن، سردابه‏اى چلیپا شکل، قرار دارد. سقف این سرداب، طاقى مقرنس است. نماى خارجى بنا به طرز بسیار زیبایى با آجر و کاشى فیروزه‏اى به شیوة تخمیرى تزیین گردیده است. در زیر پاکار گنبد نیز نوارى مقرنس و در زیر آن، کتیبة کمربندى بنا قرار داشته که به غیر از قسمت کوچکى از آیه‏هاى قرآنى، بقیّة آن از بین رفته است.

بقعة این امامزاده در خیابان شمس تبریزى، جنب پاسگاه شمارة سه واقع شده است. بقعه به صورت مستطیل و به ابعاد 40/5×80/9 متر و داراى دو درِ ورودى است. داخل آن نیز به دو فضاى اتاق مقبره و گنبدخانه تقسیم مى‏شود. نماى بنا با طاق‏نماهاى کم عمق، تزیین یافته و سراسر آن با آجرهاى قرمز رنگ پوشیده شده است. بنای گنبد، مازنه دار است و همچون بدنة بنا با آجر پوشیده شده و ازارة بنا سنگى است.