مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در شمال شرق روستاى خور از دهستان هیو، در میان مزارع «برچشمه» و یا «برما چشمه» واقع
شده که غیرمسکونى ایست و فاصله آن تا روستای خور حدود شش کیلومتر است.

در غرب باغ آقایان عارف و على فلاح نژاد، تپّه‏اى طبیعى با ارتفاع حدود 20 متر وجود دارد که روى آن بناى آرامگاهى به چشم مى‏خورد که در میان اهالى خور، به «برجک»، «گنبد» و «امامزاده زبیده خاتون» معروف است.

بقعة این امامزادگان در 1300 مترى ضلع غربى روستاى کجیران، در سینه‏کش ضلع شرقى پیله دره (دره بزرگ)، بالاى صخره سنگى واقع شده و به امامزاده «حمزه و عبداللَّه مشهور» مى‏باشد.

بناى امامزاده شامل برج مقبره‏اى دایره‏اى شکلى مى‏باشد که با مصالح سنگ لاشه و گچ سنّتى ساخته شده و بر خلاف دیگر برج‏هاى مقبره‏اى فاقد گنبد مى‏باشد. اهالى مى‏گویند حدود 35 سال پیش این بنا گنبد داشته اما به علّت عدم مراقبت فرو ریخته است.

بقعة با شکوه و زیباى این امامزاده در روستاى کردان از دهستان چندار، در 60 کیلومترى شهر تهران و یک کیلومترى شمال بزرگراه تهران ـ قزوین واقع شده و به «شاهزاده حسین» مشهور است.

داخل قبرستان عمومى روستاى کردان، دو بناى تازه مرمّت شده وجود دارد که یکى از آن‌ها که برج آرامگاهى زیبایى است متعلّق به شاهزاده حسین و دیگرى که فقط اتاقکى معمولى است به امامزاده بى‏بى نساء یا بی بی سکینه تعلق دارد.

این آرامگاه در میان جادة مشهد به هرات، در حاشیة شهر تربت جام قرار دارد و مشتمل بر ده بناى تاریخى است که در اطراف یک حیاط وسیع ساخته شده است. قبر خود شیخ، بدون هیچ گونه بنایى، به صورت روباز در مقابل ایوان عظیمى قرار دارد.

آرامگاه شیخ احمد بن ابی‌الحسن جامی، یکى از بزرگ‏ترین مراکز زیارتى شرق ایران است که در قرن نهم هجرى به اوج شکوفایى خود رسید.

 این آرامگاه در شمال روستاى نیاز آباد، و در حاشیة جنوبى قبرستان روستا، در 20 کیلومترى جنوب سنگان و حدود 45 کیلومترى جنوب شهر خواف و 12 کیلومترى مرز افغانستان واقع شده است.

ساختمان آرامگاه که بنایى آجرى و بلند است به مزار خواجه مجد و ماضى نیز خوانده مى‏شود و داراى پلان مربع شکل و چهار ایوانى است که هر ایوان از طریق یک درگاهى بر دیوار انتهایى به بیرون راه دارد.

بقعة زیباى این امامزاده در جنوب روستاى سعیدآباد و در میان قبرستان عمومى روستاى قاسم آباد آقا از دهستان سعیدآباد واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

مساحت بقعه چهل متر مربّع و ساختمان بقعه در پشت چند درخت کاج، که در جلوى بنا کاشته شده‏اند، مخفى شده و هسته مرکزى بنا متشکل از اتاق چهارگوشى است که گنبدى عرقچینى روى آن قرار گرفته و ایوان خوش تناسبى نیز در ضلع شمالى خود داراست. این مجموعه از نماى جنوبى، روى سکویى به ارتفاع پنجاه سانتى‏متر قرار دارد. به نظر مى‏رسد، این سکو ناشى از بالا آوردن کف بقعه در دوره‏هاى متأخّر است.

در سه کیلومترى جنوب شرقى شهر تربت حیدریه، در مسیر راه اصلى شهرهاى جنوبی خراسان، روى تپّه‏اى مشرف بر جادّه و ارتفاعات اطراف، مزارى قدیمى و معروف وجود داردکه منسوب به شیخ ابوالقاسم گورکانى (گرگانى) متوفّاى 450 هـ . ق ـ از مشاهیر عرفاى خراسان ـ است. مزار، در آبادى شیخ ابوالقاسم واقع می‌باشد که تا قبل از تعمیر آن، در سال 1340 هـ . ش، به کلاته درویشى معروف بوده است. نام صاحب مزار، مطابق سنگ نوشتة آن، شیخ ابوالقاسم على الکورگانى، از سران عرفاى «صوفیّة معروفیّه» در اواخر قرن چهارم و نیمة اوّل قرن پنجم هـ . ق است.

این آرامگاه در ده کیلومترى شرق بخش جوین در خارج از روستاى بحرآباد واقع شده است. بقعه از خشت و گل ساخته شده و از آثار دورة قاجاریّه است. اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 5×4 متر است که دو در، در شمال و شرق دارد. گنبدى مخروطى خوابیده به قطر چهار و ارتفاع چهار متر بر بالاى بقعه تعبیه شده و روى آنرا رنگ سبز زده‏اند. از فضاى جانبى تخریب شده بنا معلوم مى‏شود که روزى از شکوه خاصى برخوردار بوده که تخریب شده است. نماى بیرون ساختمان را به جهت خوف از ریختگى با سیمان اندود کرده‏اند و داخل بنا نیز گچ کارى شده است. در وسط بقعه صورت قبرى است که به اندازه سى سانتى متر بالا آمده و روى آن پارچه سبز نهاده‏ اند.

این آرامگاه در کنار روستاى لنگر در 24 کیلومترى شمال غربى تربت جام واقع شده و از آثار امیر على شیرنوایى است.

این بنا، به صورت مستطیل با دو ایوان در جبهه‏هاى جنوب غربى و شمال شرقى و حجره‏هایى در طرفین ایوان شمال شرقى و ضلع شمالى و داراى ابعادی در حدود 60/20 متر عرض و 8/24 متر طول است. شکل داخلى بنا، چهار طاقى است که مقبرة منسوب به شاه قاسم، در شاه نشین نیم هشت ضلعى شمال شرقى واقع شده است.

این زیارتگاه در دو کیلومترى جنوب غربى شهر خواف، بر دامنه کوه خواجه یار واقع شده و شامل مجموعه‏اى از آب انبار و مقبره است که در زمان قاجاریّه مرمّت شده و از گذشته به آن «خواجه یار» مى‏خواندند.

مزار خواجه یار، در بلندترین نقطة دامنه کوه واقع شده و ساختمان آن یک بناى کوشک مانندى در دو طبقه است که در سالیان اخیر مرمّت شده و ابعاد آن 10/14×70/6 متر است. این بنا مشرف به محوطه‏اى محصور در دیوار خشکه چین سنگى است و سکوئى بلند به طول 8 و عرض یک متر بر روى پایه‏هاى آجرى در میان محوطه واقع شده که در واقع محوطه خواجه یار مى‏باشد. در اطراف مقبرة خواجه یار، درگذشته اشخاصى را دفن نموده‏اند که اینک به قبرستان تبدیل شده است.

برج رادکان

این آرامگاه در جنوب غرب روستای رادکان، در وسط مزارع کشاورزی واقع شده و گنبد آن از دور نمایان است و یکی از آثار دورة سلجوقیان به شمار می‌رود.

این آرامگاه که اکنون در بیابان قرار گرفته و از آبادی چند کیلومتر فاصله دارد، در میان یک قبرستان واقع شده و هنوز مردمان آن ناحیه مردگان خود را در آنجا دفن می‌کنند. از قرائن و امارات و آثاری که هم اکنون در نزدیک گنبد هست، پیداست که روزگاری آنجا آباد بوده و احتمالاً گنبد در میان یک قصبه و یا دهکده بوده است.

مردم ناحیه آن را به عنوان گنبد خواجه نقّاش معرّفی می‌کنند، و دیگر جز این چیزی دربارة او نمی‌دانند. کتیبه‌ها و نوشته‌های گنبد ریخته و اطراف آن را به طمع گنج خاکبرداری و کنده‌اند. داخل گنبد تماماً گودبرداری شده و تبدیل به یک خرابه شده و حتی زیر پایه‌ها را هم حفّاری کرده‌اند. با این حال میراث فرهنگی در سالیان اخیر به مرمّت آن اقدام نموده است.

استاد عطاردی در کتاب خود می‌نویسد: در سفری که بین سال‌های 48 تا 50 به منطقة رادکان داشته به این بقعه سر زده و در داخل گنبد سنگ‌هایی بر دیوار نصب بود و نام تنی چند از مدفونان آنجا را نوشته بودند. در میان آن سنگ نوشته‌ها نام میرک را مشاهده کردم، ولی در سال‌های اخیر که بار دیگر به آنجا رفته آن سنگ‌ها را شکسته بودند و دیگر سنگی بر دیوارها نبود.

احتمالاً این گنبد متعلّق به خاندان میرک مشهدی، شاعر و نقّاش معروف باشد، و گنبد خواجه نقّاش اشاره به همین میرک مشهدی است.

این آرامگاه به شمارة 2291 و در تاریخ 27/12/1386 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.

این آرامگاه، به فاصلة نود کیلومترى شمال غرب شهر سبزوار، و صد مترى شمال غرب روستاى زیر آباد از توابع بخش جوین واقع شده است.

بنا از نوع برج مقبره‌ای است، بقایاى معمارى موجود، حکایت از مستحدثاتی در اضلاع؛ جنوب، شمال و غرب بنا متّصل به گنبد خانه دارد. بر بدنة دیوارهاى گنبد خانه، آثار طاق حکایت از الحاقاتى مستطیل شکل در طرفین بنا دارد. عناصر تزئینى به جا مانده؛ مقرنس و گچ‌برى‏هاى محراب حکایت از اعتبار و مورد توجّه بودن این بنا در زمان حیات آن دارد. پى‏سازى بنا، از سنگ لاشه به ارتفاع حدود هشتاد سانتى‏متر از سطح فعلى بنا، از ویژگى‏هاى آن است.

این آرامگاه در دو کیلومترى خارج از روستاى شرشر، در جادة سرخس ـ مشهد، با چشم انداز بسیار زیبا و خوب واقع شده است.

بناى قبلى که از خشت و گل بود در سال 1386 توسّط حاج آقاى نصاب مرمّت و بازسازى شد. بناى کنونى به صورت 8 ضلعى و هر یک از اضلاع آن به اختلاف 6 و 3 متر است. ایوانى در جانب جنوب دارد که جهت رسیدن به آن باید از 35 پلّکان عبور نمود. ایوان بنا به ابعاد 5×8 متر و ارتفاع 6 متر است که در دو طرف آن دو گلدسته به ارتفاع 10 متر احداث شده است.

این آرامگاه در ابتداى خیابان پیر احمد، منشعب از خیابان شهاب و مقابل حوزة علمیّة احناف شهر خواف واقع شده است.

آرامگاه خواجه، بنایى با پلان مربع و محدود بابعاد 5/6×5/6 متر است. ورودى مزار بر دیوار جنوب غربى و از ایوانى کم عرض با طاق خباتى مى‏گذرد.

آرامگاه باشکوه خواجه ربیع، در چهار کیلومترى شمال مشهد و در انتهای خیابان خواجه ربیع واقع گردیده و شامل بقعه‏اى هشت ضلعى با چهار ایوان بزرگ در وسط ضلع‏هاى چهارگانة اصلى و چهار ایوان پشت بستة کوچک‏تر تزیینى در چهار گوشة پخ بناست. در دو جانب ایوان‏هاى اصلى، اتاق‏هاى مربّع شکلى ایجاد و در گوشه‏هاى شمال غربى و جنوب شرقى، راه‏پلّه‏هایى براى رفتن به بام بنا، جاسازى شده است.

این آرامگاه، در 12 کیلومترى جنوب شرقى مشهد، در منطقه‌ای به نام خواجه اباصلت، در دامنه کوهی واقع شده است. بناى قبلی بقعه، چهارضلعى و طول هر ضلع آن، 5/6 متر و از چهار سو، به وسیلة چهار درگاهى با بیرون ارتباط پیدا مى‏کرد. در دو سمت شرق و شمال آن، دو رواق مستطیل بزرگ به آن الحاق شده بود. در جنوب بنا، ایوانى قرار داشت که ورودى اصلى در آن واقع بود. داخل بقعه، چهار ترنبه و در وسط آن‏ها، چهار طاق‏نما قرار داشت.

 این آرامگاه در شمال خیابان حافظ ابرو در انتهاى باغ مشجّرى از درختان عظیم کاج، در شهر خواف واقع شده است.

آرامگاه در انتهاى باغ و بر روى سکوئى به ارتفاع 10/1 متر بر محوطة چهار گوشى وجود دارد که شبکه‏هاى آجرى آن را در میان گرفته و دربى آهنین بر جبهه جنوبى آن استوار شده و در مجموع به مزار باباى ابدال شهرت دارد.

آرامگاه این فیلسوف بزرگ دورة قاجار، در شرق سبزوار، کنار میدان زند در باغ بزرگى که متعلّق به خود حکیم بوده، واقع شده است. وى در سال 1212 متولّد شده و در سال 1289 هـ . ق وفات یافته است. مقبرة حاج ملا هادى سبزوارى را میرزا یوسف مستوفى الممالک بنا کرده است. این بنا، در سال‏هاى اخیر توسّط انجمن آثار ملّى مرمّت گردیده و ملحقاتى به آن اضافه شده است.

بقعة این امامزده در 500 مترى خارج از روستاى قلعه شیخ از دهستان احمد آباد و در دو کیلومترى جنوب احمد آبادِ نظرآباد، روبروى حمام تپّة قلعة شیخ و در میان قبرستان عمومى روستا واقع شده است.

ساختمان بقعه از دو اتاق و یک طاق نماى ایوان مانند تشکیل یافته و رو به شرق است. ایوان بقعه کم عمق است و به دروازه شبیه‏تر است. اتاق اوّل چهار گوش با پوشش گنبدى است و داراى چهار طاقچه در طرفین است که مهرهاى نماز، کتب ادعیه و سایر وسایل در آن‌ها قرار مى‏گیرد. اتاق دوّم (گنبدخانه) به اندازه یک پلّه پایین‏تر از اتاق اوّل است و محوّطه‏اى هشت ضلعى نامنظم است. گنبد روى چهار طاق تویزه و گوشه سازى‏ها احداث شده دو پنجره در سمت جنوب و غرب گنبد نور داخل آن را تأمین مى‏ کند.

بقعة با شکوه این امامزادگان در میدان امام خمینى  شهر اشتهارد، در میان فضایى وسیع با گنبدى بلند و کاشى‏کارى واقع شده و به «امامزاده عمّه صغرى و عمّه کبرى‏»، مشهور است.

بناى امامزاده، از دو قسمت سر در، رواق و حرم تشکیل مى‏شود. سردر ورودى عبارت از یک قوس بلند در وسط و دو جرز آجرى در دو طرف آن است که شباهت کاملى به سردر امامزاده پلنگ آباد دارد. با عبور از ایوان، به رواق مقابل بقعه وارد مى‏شویم. این رواق نیز نظیر رواق امامزاده شاه سلیمان اشتهارد است، با این اختلاف که طول آن کمتر است و در دو طرف رواق، هر سو دو غرفه ـ یکى بزرگ‏تر و دیگرى کوچک‏تر ـ قرار دارد.