مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در شهر حسن‌آباد یاسوکند، از توابع بیجار قرار دارد. بنای امامزاده عقیل یکی از قدیمی‌ترین آثار معماری کردستان در دورة اسلامی است و احتمالاً به دورة سلجوقی تعلّق دارد.

بنای این امامزاده در یک محوّطه قدیمی وسیع قرار گرفته و آثار سفالینه‌های آن از دورة سلجوقی و ایلخانی به جای مانده است.

پلان این بنا مربّع شکل و ابعاد فضای داخلی آن 6×5/6 متر است. در هر یک از اضلاع بنا، طاق‌نما و در گوشه‌ها فیلپاهایی به شکل دایره تعبیه شده است. از مشخّصات بارز معماری این بنا، آجرکاری پرکار با طرح‌ها و نوشته‌های مختلف است و عبارت «بسمله» آن خوانده شده است.

این آرامگاه پس از فلکه وحدت، در خیابان خواجه رشیدالدین فضل الله میبدی و در انتهاى بلوار تازه تاسیس امامزاده میرشمس الحق شهر میبد قرار دارد.

بنا از آثار دورة قاجاریّه و به صورت هشت ضلعى است که هر یک از اضلاع آن حدود سه متر مى‏باشد و درِ آن از جانب جنوب باز مى‏شود. چهار صفّه کوتاه به ارتفاع تقریبى چهار متر در بقعه تعبیه شده که تمام زاویه‏هاى آن را آیینه‏کارى نموده‏اند. گنبد بنا تمام عرقچینى به قطر 5 و ارتفاع 6 متر مى‏باشد که با آجر و کاه و گل تزیین شده است. نماى داخلى گنبد، یعنى ساقه و عرقچین آن با آیینه‏کارى و رسمى‏بندى نماکارى شده است.

بقعة این امامزاده در 40 کیلومترى شهر اردکان، کنار راه اصلى اردکان ـ نایین قرار دارد و یکى از بقاع باشکوه استان یزد به شمار مى‏رود.

بقعة امامزاده سیّدمحمّد، بناى مفصّل و خوش طرحى دارد که نزدیکى دروازه هفتادر، در دو کیلومترى جادّه اردکان ـ نایین واقع شده و مورد توجّه مسافران و اهالى یزد و اردکان است.

بناى اصلى بقعه متعلّق به اواخر دورة صفوى است. در اصلى امامزاده که متّصل به صحن است، از شمال باز مى‏شود. صحن بزرگ شمالى، بسیار بزرگ و دور تا دور آن، حجره‏هایى جهت استراحت زوّار تعبیه شده که تعداد آن به بیست واحد مى‏رسد.

در سى و پنج کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، زیارتگاه امامزاده موسى در ابتداى روستاى نقیب ده قرار دارد.

بناى امامزاده هشت ضلعى است که نمازخانه ایى مستطیل شکل مجاور آن مى باشد. گنبد بنا هشت ترک دارد و نورگیرى در وسط آن از جنس آلومینیوم تعبیه شده و شکل گنبد را به قیفى تبدیل نموده است.

در قلب شهر ندوشن از توابع شهرستان صدوق، در میان کوچه‏هاى باریک آن، در محلّه‏اى پایین، بنایى به جا مانده از عصر صفوى خودنمایى مى‏کند که به بقعة امامزاده مامانیک معروف است.

ساختمان بقعه، بنایى بسیار عالى با چهار صفّه روباز است که به شبستان‏هاى دور بقعه راه دارد. چهار زاویة بقعه را با هلال‏بندى و رسمى‏سازى از هم جدا نموده و تشکیل شبستان داده‏اند که به همدیگر راه دارد. در وسط بقعه، چهار پایه قطور جهت استوارسازى گنبدِ عرقچینى بنا تعبیه نموده‏اند. در وسط این ستون‏ها، ضریحى چوبى مشبّک به طول 5/2 و عرض 20/1 سانتى‏متر قرار دارد که ارزش هنرى چندان بر آن مترتّب نیست.

بقعة این امامزاده در 18 کیلومترى جنوب باخترى شهر نیر از توابع تفت و در میان روستای بنادکوک دیزه قرار دارد و در محاوره محلّى به عبدالجعفر مشهور است.

اصل بقعه شامل اتاقى به ابعاد 12×7 متر است که در آن از جانب جنوب باز مى‏شود. به نوشته ایرج افشار: شجره امامزاده را على بن عبداللَّه بن جعفر طیّار ذکر مى‏کنند. بناى آن مرتفع و داراى گنبد کاشى‏کارى جدید است و بیش از هفت سال نیست که کاشى کرده‏اند. بر اساس ثبت یک سنگ وقف، بناى آن در سال 998 ﻫ . ق موجود بوده است. بنا از خشت و آجر است.»

این بقعه در نوزده کیلومترى شمال خاورى شهر سارى، در انتهاى روستا و در میان قبرستان عمومى و کنار رودخانه واقع شده است.

بنایى ساده به ابعاد 14×5 متر که بام آن پشم سیمان (ایرانیت) و درب آن از جانب شمال باز مى شود. این بقعه در سال 1370 به جاى بناى قدیمى که از خشت و گل بوده، ساخته شده است. بقعه شامل دو اتاق تو در توست که در اتاق اوّل قبرى کوچک و در اتاق دوّم قبر امامزاده موسى است که هشتاد سانتى متر بالا آورده اند و پارچه سبزى روى آن انداخته اند. زمین زیارتگاه حدود دو هزار مترمربع است.

این آستان باشکوه در مرکز شهر بافق واقع شده و بنایى مفصّل و عالى است که بسیار مورد احترام مردم محل و اهالى یزد و کرمان مى‏باشد.

از حیث سبک بنا و گنبد و کاشى‏کارى و تزیینات داخلى هم، از آثار تاریخى و دیدنى در پهنه میان یزد و کرمان به شمار مى‏رود و جزو صد مزار باشکوه ایران اسلامى است. اصل بناى حرم، شامل یک اتاق به ابعاد 13×13 متر با چهار صفّه بزرگ مى‏باشد که گنبد مرتفع و مدوّر بقعه بر آن استوار است.

این زیارتگاه باشکوه در خارج از آبادى کوچکى به نام «گاپُله» نزدیکى عقدا، در مسیر جادّه تهران ـ یزد، حدّ واسط اردکان، عقدا قرار دارد و به امامزاده «پاگنده» مشهور است.

بقعة این امامزاده داراى حرم، گنبد، صحن بزرگ و پیش طاقى بلند مى‏باشد. غلام گردشى بقعه، از سه طرف بناى اصلى را در خود گرفته و از طرف مدخل اصلى، ایوان بلندى دارد. در داخل بنا، در قسمت کمربند گنبد دو بند (نوار) و در مرکز گنبد، شمسه‏اى به شکل ستاره هشت پَر از آب و رنگ نقاشى شده است.

در انتهاى خیابان شهداء شهرستان نکا، در میان گورستان عمومى، بقعه امامزاده سیّد مفید واقع شده است.

بنا به صورت مستطیل و به ابعاد 11×6 متر است که درب آن از جانب شرق باز مى شود. بقعه صورت قدیمى بودن خود را از دست نداده و شامل دو اتاق تو در تو است که اتاق اوّل شامل ایوان است که پس از عبور از این فضا به مرقد امامزاده مى رسیم که مقدارى پایین تر از ایوان بقعه واقع شده است. بر بالاى درب ورودى بقعه، پنجره مشبّک بسیار ظریف تعبیه شده که بخشهایى از آن از بین رفته است. شالوده بنا از خشت و گل است و پوشش بام آن حلب سر مى باشد.

این زیارتگاه در خیابان امام خمینی شهر یزد، مقابل در اصلی بیمارستان سیّدالشهدا‰ واقع شده و به سیّد نصر مشهور است.

بنای قدیم امامزاده در صحرای محلّه «آبشور» قرار داشت که  اینک به جهت گسترش شهر، در داخل شهر قرار گرفته است.
بارگاه قدیمی شامل یک حرم کوچک و مربع شکل با چهار صفّه در چهار سـمت و یـک گنبد خشتی کوتاه بود. مرقد امامزاده در
سال 1352 ﻫ . ش در حرم کوچکتر و مزیّن به دریچه‌ها و شبکه‌های رنگین قرار داشت. بارگاه کنونی شامل یک اتاق کوچک، یک سالن نمازخانه و دو درِ کوچک شمالی و جنوبی است. بنا به نقلِ مؤلف جامع مفیدی سیّد نصر در محلة «سلغرآباد»، کشتخوان آبشور، به خاک سپرده شد.

در بیست و نه کیلومترى جنوب خاورى شهر نکا، در میان جنگلهاى «پسر استخر پشت»^([1]) «پارسل 287»^([2]) مزار ساده امامزاده مطلب قرار دارد که شامل اتاقى به طول و عرض پنج متر است که با چوب راش توسّط آقاى یارعلى اسماعیل پور ساخته شده و بام آن حلب سر است. اتاقکى در یکصد مترى بقعه است که جهت استراحت زوّار ساخته شده است. این بقعه اخیراً توسّط سارقان آثار باستانى به طمع بدست آوردن اشیاء عتیقه مورد حفارى غیرمجاز قرار گرفته و خسارتى به قبر امامزاده وارد کردند تا اینکه مجدداً قبر امامزاده توسّط بلوک و سیمان به اندازه شصت سانتیمتر بالا آورده شده و پارچه سبز روى آن نهاده اند.

این زیارتگاه در 16 کیلومترى شمال باختر شهر اشکذر، در روستاى حاجى‏آباد از توابع شهرستان صدوق قرار دارد.

ساختمان بقعه، بنایى نسبتاً مفصّل به سبک امامزاده عقداست، به این شکل که سه طرف ساختمان به وسیله دالانى محدود شده و بقعه از خشت و گل مى‏باشد که در سالیان اخیر مرمّت و بازسازى شده است. براى رسیدن به ایوان و مدخل اصلى بقعه، پیمودن 11 پلّکان الزامى است.

این مقبره بر روی تپّه‌ای در مقابل روستای نوره، در 13 کیلومتری غرب شهر سنندج واقع شده و چشم‌انداز آن زیبا و دیدنی است.

ساختمان بقعه که از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده، پلان چهارگوش و مربّع شکل دارد و در هر ضلع آن دری به داخل تعبیه شده است. چهار زاویة بقعه را با ایجاد یک قوس کامل از بیرون تبدیل به ستونی به قطر یک متر و به صورت مناره درآورده‌اند اما آن را فقط تا نزدیک بام بقعه رسانده‌اند.

این زیارتگاه در 15 کیلومتری جنوب خاور شهر مروست، در ابتدای روستای ترکان از توابع دهستان هرابرجان واقع شده است.

بقعه همچون دیگر بقاع مروست و هرات است با این تفاوت که سه ایوان کوچک به ارتفاع چهار متر در غرب، شرق و شمال دارد. در قسمت غرب بقعه، ‌شبستان بزرگی قرار دارد که توسّط دری به داخل حرم راه می­یابد که اخیراً مسدود شده است.

این زیارتگاه در آخر خیابان شهید اشتری دهستانِ مزرعه بیدهِ شهرستان میبد قرار دارد و شامل صحن وسیع،‌ایوان، گنبد و دو منارة کوچک است.

این امامزاده به پیرچراغ نیز شهرت دارد و در میان گورستان عمومی روستا واقع شده و سبک بنای گنبد آن شبیه گنبدها عصر سلجوقی است.

بقعة باشکوه این امامزاده که به «گنبدتاج» مشهور است در خارج از روستای ابراهیم ­آباد رستاق، در 14 کیلومتری شمال غرب شهر اشکذر قرار دارد.

بقعه به صورت هشت ضلعی برج گونه است که هر یک از اضلاع آن چهار متر است. ارتفاع بقعه شش متر، و گنبدی عرقچینی به ارتفاع شش متر بر روی آن استوار است. ساقه مدور گنبد حدود دو متر است. تمام بنا با خشت و گل ساخته شده، و نوع ساختمان آن، بر قدمت آن دلالت دارد. ظن غالب در مقام مقایسه با ابنیه همتراز بر این است که قدمت آن قرن هشتم هجری به بعد باشد. دو در از جانب شمال و جنوب به بقعه راه دارد و در هر یک از اضلاع بقعه، پنجره کار گذاشته­اند. قطر دیوارهای بقعه حدود 20/1 سانتی­متر است که جهت استوارسازی گنبد مرتفع بنا ضروری به نظر می­رسیده است. در زیر گنبد، صورت قبری قرار دارد که بدون هیچ تزیینی پارچه­های سبز بر روی آن گذارده­اند.

از زیارتگاه‏هاى باشکوه و تاریخى استان یزد، حرم مطهّر و ملکوتى امامزاده ابوجعفر محمّد‰ است که در بلوار امامزاده جعفر‰ شهر یزد، در محلّه مصلّى عتیق قرار دارد.

به درستى معلوم نیست چه زمانى بر روى مرقد حضرت امامزاده ابوجعفر محمّد‰، بقعه‏اى بنا شده است. امّا آنچه تاریخ گواهى مى‏دهد، پس از دفن این سیّد جلیل‏القدر در قبرستان تازیان، این مکان رونق دیگرى یافت.

از وضع مرقد امامزاده ابوجعفر محمّد‰ ، از سال 424 تا 757 ﻫـ . ق اطّلاعات دقیقى در دست نیست. فقط مى‏دانیم سنگ مرمرى که تاریخ مربوط به وفات امامزاده و حسب و نسب وى بر آن حک شده، بر روى مرقد نصب گشته و ظاهراً مسجد و محرابى پیرامون قبر وجود داشته است.

این مقبره در میان روستای خسروآباد گروس واقع شده و از آثار دورة قاجاریّه است.

ساختمان بقعه از خشت و گل و آجر ساخته شده و گنبد میانی بقعه دارای یک فضای مربّع شکل به ابعاد تقریبی 4×4 متر است که در دو طرف آن دو اتاق تعبیه شده است. در دو ضلع دیگر بقعه علاوه بر دو طاق‌نمای بزرگ، در وسط آن یک تورفتگی قرار دارد که به نظر می‌رسد، روزگاری به عنوان نورگیری استفاده می‌شده است.

این آرامگاه باشکوه در سه کیلومترى شمال غربى مرکز شهر طبس قرار دارد. شواهدى نشان مى‏دهد که زمانى در اطراف آن، خانه‏هاى مسکونى وجود داشته است؛ ولى هم‏اکنون اطراف آن گورستان عمومى شهر است و ساخت و سازهاى تجارى و مسکونى به طور فزاینده‏اى انجام مى‏ شود.