مزارات ایران و جهان اسلام

در انتهاى خیابان امامزاده عبّاس سارى، آبادى آزادگُلِه قرار دارد که اینک جزو شهر شده است. در مجاورت مسجد امام حسن مجتبى(علیه السلام)، مزار هشت ضلعى بر سکویى قرار دارد که از داخل به صورت دایره و درب آن از جانب جنوبى باز مى شود و بام آن حلب سر است. قبر امامزاده را به اندازه سى سانتى متر بالا آورده اند و پارچه سبزى روى آن انداخته اند.

این بقعه در شش کیلومترى شمال خاورى شهر سارى، در میان روستاى بالا گلما واقع شده است.

بنایى باشکوه و تازه ساخت که به شکل مربع به ابعاد 12×12 و کرسى بلند ساخته شده و دور تا دور را شانزده ستون جهت ایجاد ایوان تعبیه نموده اند. دو درب چوبى زیبا که به عنوان مدخل اصلى بقعه است در جانب شمال و جنوب قرار گرفته و بر روى آن کتیبه اى به شرح ذیل است: «این درب توسّط وارثین حاج نادعلى حسین پور ولاشدى فرزند محمّدقلى جهت نصب در حرم امامزاده هاشم و خواهر گرامیش بى بى هربانو(علیهما السلام) تهیّه گردیده است 1371 هـ . ش سازنده استاد احمدعلى مرادى».

این بقعه در سى و چهار کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، در ابتداى آبادى لارما و در میان قبرستان عمومى روستا و در کنار چشمه آبى روان قرار گرفته است.

بنایى تازه ساخت با بلوک به ابعاد 5×4 متر با سقفى کوتاه و بام پشم سیمان (ایرانیت) که در وسط آن صندوقى چوبى به طول دو و عرض یک متر قرار دارد. زمین زیارتگاه حدود دو هزار متر است.

این بقعه در بیست کیلومترى جنوب باختر کیاسر (مرکز بخش چهاردانگه) بر روى تپّه اى مشرف بر روستاى سعیدآباد و عَقِّه خیل واقع است.

بنایى تازه ساخت به شکل مستطیل به ابعاد 6×14 متر است و در کنار آن مسجدى بزرگ به ابعاد بیست و چهار متر در ده متر قرار دارد.

کنار حسینیّه بازار شهر ابرکوه، قسمتهایی از جرزهای بنائی به نام قطبیّه برپاست که از حیث اسلوب به مانند چهارضلعیهای گنبد سیّدون، و مزار طاووس و مانند اینها است.

بنا از خشت و گل است که گنبدش به کلّی نابود شده است. ضخامت دیوار آن 33/1، طول داخلی 60/9، و عرض داخلی آن 30/9 سانتی­متر و عرض درگاهها و محراب 40/1 سانتی­متر است.

بناى منسوب به مقبرة طاووس که روزگارى در نزدیکى مسجد جامع ابرقو قرار داشته، مدفن حسن بن کیخسرو بن منصور بن ابى‌بکر محمّد ـ متوفاى سال 718 ﻫ . ق و دخترش بى‏بى عایشه ملکه خاتون بوده است. این بناى ارزشمند تاریخى، متأسّفانه در دورة اخیر ویران گردیده؛ اما خوشبختانه تصاویر، طرح‏ها و مطالعات خوبى از آن به عمل آمده که به بیان چکیده آن مى ‏پردازیم.

این بناى باشکوه در سه کیلومترى شرق شهر ابرکوه، در کنار جادّه ابرقو ـ یزد و بر روى تپّه‏اى مشرّف بر جادّه شهر قدیمى واقع و یکى از سالم‏ترین بناهاى دورة سلجوقى و از نفایس هنر معمارى ایران است.

این بنا در کنار روستای خسروآباد از توابع دهستان گلشن، در هفت کیلومتری جنوب شهر طبس قرار دارد.

مزار خسرو آباد با فاصله کمی از روستای خسروآباد در میان کشتزارها دیده می‌شود. و به عنوان یکی از چهار مزار طبس معروف است. بقعه، بنای کوچکی از خشت و گل است که نماهای خارجی آن روکش آجری داشته، و از بین رفته و اثری از آن بجای نمانده است. حجم بنا در همکف زمین، ‌فضایی چهار ضلعی است که درازای هر ضلع آن در حدود پنج متر می‌باشد. سپس با گوشه سازی فضای چهارضلعی را به هشت ضلعی تبدیل کرده و گنبدی بر فراز آن نهاده‌اند. برخی از قسمتهای این گنبد هنوز باقی مانده و بخشهای عمده آن ریخته است. نماهای داخلی اندود گچی داشته است و هنوز آثار اندکی از آن باقی است. دور تا دور جدار بالای بقعه را، ‌کتیبه گچی زیبایی با خط کوفی شکل داده که هنوز قسمتهای قابل توجّهی از آن بجای مانده است. نوشتارهای این کتیبه از روی عکسهای قدیمی و جدید، به این شرح است:

این بقعه در 27 کیلومترى جنوب باختر شهر هرات از توابع شهرستان خاتم در روستاى چاهک، جنب «گنبد کلّه پریده» واقع شده است.

سنگ قبرى در کنار گنبد کلّه پریده است که بر آن حسن‏بن محمّد حک شده است. علّت و وجه تسمیه این گنبد به کلّه پریده بدان جهت است که مى‏گویند: در یکى از روزها هنگامى که باد تندى وزید، گنبد مزار واژگون شد اوّل کسى که مزار بى‏گنبد را دید گفت: شیخ کلّه‏اش پرید، سپس به مزار «کلّه پریده» خوانده شد. هشتاد درصد مزار تخریب شد و اصل آن نیز از خشت و گل است. از بقایاى موجود نمى‏توان چنین استدلال نمود که داراى دو ایوان، گنبد کلاه‌خودى بلند به ارتفاع هشت متر و دو شبستان در مغرب و مشرق و محراب بوده است. فعلاً از این بقعه به عنوان گورستان استفاده مى‏شود و دور تا دور صحن آن را که حدود دوهزار متر است، حصارکشى کرده‏اند.

این بقعه با شکوه در کنار میدان ورودی شهر مروست از توابع شهرستان خاتم واقع شده است.

مجموعه بقعه، بنائی شامل مقبره، ایوان، گنبد است که از آثار عصر صفوی می‌باشد و در گذشته محلّ خانقاه بوده و بعدها به مزار تبدیل و بقعه و غرفات دیگری بدان ضمیمه و الحاق شده است.

قسمت اصلی بنا که مربّع و دارای گنبدست با چهار صفّه احاطه شده و در صفّه جنوبی آن محرابی ایجاد شده است. بر بالای سر این محراب نقشی بسیار زیبا به اندزه 111×140 سانتی‌متر وجود دارد که مجلس جنگ و شکار کردن شیرست به امضای «العبدالفقیر قنبر علی». این نقش به اسلوب و کار عصر صفوی است و شکل و لباس مردمی که شیر شکار می‌کند به مانند آن دوره است. هنر نقّاش در این است که اثر هنری خود را از تراشیدن گچ بر روی کاه گل ظریف بیرون آورده است و نظیرش در جای دیگردیده نشده است. این نوع گل نازک و نرم که با گچ بر آن کار می‌کنند در اصطلاح یزدی‌ها «سیم گل» خوانده می‌شود.

این بقعه در کنار قبرستان رکن آباد، در 5 کیلومتری جنوب شهر میبد واقع شده است.

رکن آباد دارای آثار باستانی متعددی من جمله مسجد جامع علیا و بقعة حافظ جمال است که مورد احترام و محل روشن کردن شمع و به «چهل دختران» مشهور است. اما آثار قبری در آن دیده نشد. بنا از ابنیة قرن دهم هجری است. و یک چهارطاقی گنبددار است که چهار زاویة آن به کمک فیلپوشها به دایره تبدیل شده و در نتیجه گنبد بنا را بر آن استوار کرده‌اند. شالوده بنا از خشت و گل و گچ ساخته شده و بخش‌هایی از پی آن سنگ لاشه و در تعمیرات سالیان قبل از آجر و سیمان استفاده شده است.

این بقعه در 54 کیلومتری جنوب غرب شهر تفت، در گورستان تاریخی روستای توران پشت بر بالای تپّه­ای مشرف به روستا
واقع شده است.

بنای سنگی هشت ضلعی است که دارای گنبدی بلند از سنگ است که بخشهایی از آن فرو ریخته و از آ‌ثار قرن هشتم هجری است و نمونه­ای از آن در ابرقوه دیده می­شود.

در چهارده کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، بر بالاى تپّه اى چهار مترى در کنار جاده منتهى به روستاى سلیم بهرام، بقعه امامزاده مهدى سلیم بهرام قرار دارد که اهالى از آن به عنوان سیّد مهدى یاد مى کنند.

در هیجده کیلومترى جنوب شهر سارى و در سمت راست جاده دودانگه، روستاى کوهستانى و سرسبز امره واقع شده که در آن یازده بقعه کوچک و بزرگ وجود دارد. یکى از آن بقاع متبرکه، بقعه امامزاده سیّد مهدى است که در حال ویران شدن است.

این بقعه پشت تکیه ى بزرگ در حال ساخت پنج تن واقع شده و از خشت و گل به ابعاد 4×4 متر است که بام آن حلب سر است. صندوقى چوبى در بقعه مشاهده مى شود که فاقد اثر هنرى است.

مسجدى در خیابان شهید صدوقى شهر ابرکوه قرار دارد که به مسجد بیرون یا قدمگاه امام رضا ‰ یا بقعة على‏بن موسى الرضا‰ شهرت دارد.

این مسجد شامل؛ ایوان، شبستان، صحن و گنبد است. اصل بنا از داخل به صورت هشت ضلعى و به ارتفاع 20/4 سانتى‏متر و از خارج مدور است. گنبدى عرقچینى بر مسجد استوار است که قطر آن 6 متر و ارتفاع آن نیز حدود هفت متر است. این گنبد از بیرون به صورت مطبق کلادرویشى است که در چهار طبقه تعبیه شده و نماى آن کاه و گل است. در کنار گنبد مرکزى، گنبد کوچک دیگرى است که متعلّق به شبستان مسجد است. پس از عبور از درِ اصلى بنا، به یک فضاى هشتى خواهیم رسید که راهرویى به مسجد و صحن کوچک دارد که خودِ صحن نیز شامل دو ایوان و صفّه است.

این بقعه در خیابان شیخ محمّدتقی بافقی شهر بافق، در کوچه­ ای بنام پیرمراد قرار دارد. اصل بنا به صورت مستطیل و به ابعاد 12×8 متر و شامل یک ایوان کوتاه، و اتاق مرقد است.

درِ اصلی بقعه از جانب شمال باز می­شود که پس از عبور از شبستان بقعه که خود دارای گنبدی عرقچینی کوتاه است، به فضای بزرگتری راه دارد که قبر پیر مراد در وسط آن قرار گرفته و ضریحی آهنی و آلومینیومی به طول 2 و عرض 20/1 سانتی­متر از آن محافظت می­کند. صحن بقعه که سراسر نخل­کاری شده صورت زیبایی به آرامگاه داده و بالاتر از کف حرم قرار دارد،‌از اینرو جهت ورود به بقعه باید 16پلکان بیست سانتی را عبور داد.

در هشت کیلومترى شمال خاورى شهر سارى، در گورستان عمومى روستا، دور درختى را سنگ چین نموده اند و گویند در اینجا امامزاده اى بنام سیّد مؤمن مدفون است. نه آثار قبرى در گذشته داشته و نه گزارشى در اوقاف به ثبت رسیده است.

این بقعه در کوچه هفتمِ خیابان شهید بهشتی شهر ابرکوه و در هفتاد متری مسجد طاووسی واقع شده است که به آن «پیرمراد» یا «پیرحمزه سبزپوش» می­گویند.

ساختمان بقعه، بنایی است چهارضلعی به ابعاد 5/6×5/6 متر از جنس خشت و دارای گنبدی به قطر شش و ارتفاع هشت متر است. هر پی بقعه حدود 10/1 سانتی­متر پهنا دارد و حکایت از قدمت بنا است. شهرت و نفاست بنا به مناسبت گچبریهای ظریف و آراسته‌ایست که در محراب و ازارة داخلی آن دیده می­شود و از آن قرن ششم هجری است. به قول استاد محمّد تقی مصطفوی با گچ کاریهای گنبد علویانِ همدان، و مدرسة حیدریّه قزوین، و مسجد جامع ورامین همترازی و هم­نمایی دارد.

این بقعه در مجاورت روستای فتح­آباد در نزدیکی شهر ابرکوه واقع شده و به پیریسک مشهور است.

ساختمان بقعه، که به مخروبه ای تبدیل شده از حیث اسلوب ساختمانی نظیر سیّدون و چهارضلعی است. در لفظ عامّه آن را پریشک نیز می­خوانند که به معنای «پرستو» و آن نام تپّه­ای است که این مجموعة بنا در دامن آن ساخته شده است. در لفظ قلم آن را «پیر صدق» نام گذارده­اند! بنا چینه­ای، و جرزهای آن 30/1 متر عرض و هر یک از اضلاع آن،40/8 سانتی­متر است. گنبدش فروریخته و اطاقهایی که در چهار طرف بقعة اصلی بوده همه
ویران شده است.

این بقعه در دو کیلومتری جنوب شهر ابرکوه، در خارج از روستای مدوئیه یا مودویه واقع شده است.

بقعه­ای از خشت و گل و بدون تزیین با گنبدی تخم مرغی شکل به قطر هفت و ارتفاع هشت متر است. اصل بنا چهارضلعی است و در چهار زاویه‌اش فرورفتگی گوشواره مانند ایجاد کرده­اند. چهار دیوار اصلی بنا قدیمی است و گنبد آن را به تازگی تعمیر و تجدید بنا کرده­اند.

این بنا به شمارة 14530 و در تاریخ 16/12/1384 به ثبت آثار تاریخی و ملّی رسیده است. متأسّفانه از هویّت شخص مدفون اطلاعی حاصل نشد.