مزارات ایران و جهان اسلام

این زیارتگاه در آخر خیابان شهید اشتری دهستانِ مزرعه بیدهِ شهرستان میبد قرار دارد و شامل صحن وسیع،‌ایوان، گنبد و دو منارة کوچک است.

این امامزاده به پیرچراغ نیز شهرت دارد و در میان گورستان عمومی روستا واقع شده و سبک بنای گنبد آن شبیه گنبدها عصر سلجوقی است.

بقعه به صورت مربّع مستطیل و به ابعاد 24×21 متر است که درِ آن از جانب شمال شرق باز می‌شود و خود شامل یک ایوان کوتاه به ارتفاع تقریبی 4 متر است که سراسر با آجرهای سه سانتی تزیین شده و دارای سه درِ ورودی به حرم و رواق است.

پس از عبور از ایوان بقعه، به رواق متّصل به حرم می‌رسیم که ابعاد آن 4‌×6 متر است که توسّط دری چوبی به اتاقِ مرقد راه می‌یابد. مرقد امامزاده در اتاقی مربّع شکل قرار دارد که چهار صفّه کوتاه به ارتفاع تقریبی سه متر در آن تعبیه شده و گنبد رفیع بقعه بر آن استوار است.

سقف گنبد عرقچینی و گچبریهای جدید و اندکی آئینه‌کاری در آن مشاهده می‌شود. دور تا دور اتاقِ مرقد را، رواقهای بزرگ در برگرفته که در مراسمهای مختلف از آن استفاده می‌شود.

در زیر گنبد، ضریحی مطلّا و زیبا از مرقد محافظت می‌کند که در بالای درِ آن کتیبه زیر قلم‌زنی شده است: «ضریح مطهّر امامزاده سیّد ابوالقاسم معروف به پیر چراغ از نوادگان موسی بن جعفر که به همّت جمعی از اهالی بیده به سال 1383 هـ . ش ساخته و نصب گردید. سازنده ابوالفضل ابوالحسن بیدی» تا ارتفاع سه متری دیوار مرقد را، از سنگ مرمر پوشانیده و چهار طرف آن را اشعار محتشم کاشانی در وصف سیّدالشهداء در کاشیهای لاجوردی در زمینه گل و بوته‌، کار گذاشته‌اند که بر عظمت اتاقِ مرقد افزوده است.

گنبد از نوع مدور به قطر 6 و ارتفاع 8 متر است که تنها حدود 5 متر آن را ساقه تشکیل می‌دهد و در نتیجه شبیه کلاه سلجوقی و مغولی شده است. این بنا در سال 1335 نوسازی شده و دو گلدسته کوتاه به ارتفاع 5/2 متر در جانبین ایوان کار گذاشته‌اند. زمین زیارتگاه بیش از یک هکتار است که اخیراً جدول‌بندی شده است.

قدیمی‌ترین اثر موجود در بقعه، سنگ قبر قدیمی است که
در گذشته بر دیوار داخل بقعه نصب بوده و متعلّق به مرحوم
شهید استاد حسن بن زین الدّین بن شمس الدّین اصفهانی متوفّای 947 هـ .ق است.

این بنا به شمارة 21689 و در تاریخ 7/12/1386 به ثبت آثار تاریخی و ملّی رسیده است.

درباره علّت نامگذاری بقعه به پیرچراغ به درستی معلوم نیست. اما دو دیدگاه در این خصوص شایع است. ابتدا اینکه مشهور است همیشه بر بالای گنبد بقعه چراغی روشن می‌نموده‌اند و از دور نمایان بود و بر اثر بادهای تند منطقه خاموش نمی‌شد. دوّم اینکه، کلمه چراغ، طبق حروف ابجد، سال تعمیر بقعه است که سال  1204 به دست می‌آید. بنابراین با اضافه کلمه پیر که حکایت از قدمت بنا داشته بر اوّل سال تعمیر بقعه که کلمه چراغ بوده به پیر چراغ شهرت پیدا کرده است.

چنانچه در کتاب مزارات یزد نگاشته شد، بخش‌هایی از شهر میبد و خصوصاًَ روستای شمس‌آباد که در قرن هشتم مزرعه‌ای از مزارع بفروئیه به شمار می‌رفته، توسّط سیّد رکن الدّین یزدی به ضبط جامع الخیرات آن را وقف کرده و ظاهراً متولّی آن پسر عموی خود او بوده است، زیرا در جامعه مفیدی آمده است که آنجا در قرن یازدهم در تصرّف امیر جلال‌الدّین حسن بوده که او جدّ سادات حسینی طباطبایی میبدیها است. بر این اساس از آنجائیکه امامزاده میرشمس الحق نیز جدّ سادات حسینی میبدیها است و در سلسله نسب او سیّد ابوالقاسم وجود داشته، ما را به این حقیقت رهنمون می سازد که خفته در این مزار سیّد فخرالدّین ابوالقاسم بن جلال الدّین ابی یحیی بن سلیمان ابی طاهر بن حمزة ابی یعلی بن عبدالمطلب بن محسن الرئیس بن علی أبی الحسن بن محمّد ابی جعفر بن علی ابی الحسن بن عبیدالله بن احمد الشعرانی بن علی العریضی بن امام جعفر صادق‰ باشد که سیّدی جلیل القدر، ‌شریف و بزرگوار بود و یک فرزند به نام سیّد علاءالدّین ابوعبدالله داشته است. به احتمال قوی، وفات او در نیمه دوّم قرن هفتم اتّفاق افتاده است.