- سه شنبه ۱ مهر ۹۳
بناى منسوب به مقبرة طاووس که روزگارى در نزدیکى مسجد جامع ابرقو قرار داشته، مدفن حسن بن کیخسرو بن منصور بن ابى‌بکر محمّد ـ متوفاى سال 718 ﻫ . ق و دخترش بىبى عایشه ملکه خاتون بوده است. این بناى ارزشمند تاریخى، متأسّفانه در دورة اخیر ویران گردیده؛ اما خوشبختانه تصاویر، طرحها و مطالعات خوبى از آن به عمل آمده که به بیان چکیده آن مى پردازیم.
دونالد ویلبر در خصوص این بنا مىنویسد: این مقبره، نمونه جالب توجّهى است از گروه ابنیهاى که اکنون کاملاً ناپدید شدهاند؛ یعنى ساختمان هایى که تماماً از خشت ساخته مىشد. نقشه این بنا به صورت مربع است که بر فراز خود، گنبدى نیم کروى بر گردن استوانهاى بلند داشته است. نماى خارجى بنا تا خط آغاز انحنا، به ضخامت شش خشت است و از آنجا به بعد، فرورفتگى مختصرى دیوار را نازکتر مىکند. گنبد، با آجر لعابى آبى روشن پوشیده شده و شاید اصلى باشد. هشت طاق منطقه میانى دیوار گنبد، از آجر است که امتداد طولى آنها موازى با جهت طاق قرار داده شده است. سوراخهاى چوب بست، روى دیوار و گنبد دیده مىشود و یک قشر محافظ از خشت، در جلوى هر طاق گوشهاى ساخته شده است. نماى داخلى عبارت است از سه طاق سردرى نوک تیز و یک محراب که نقاط محورى نقشه را اشغال کرده است. اثرى از کف اصلى باقى نمانده است. هر دیوار داخلى داراى ترکیب سه گانه است؛ بدین ترتیب: در مرکز، یک نغول طاقدار صاف، دور درگاه و محراب را فرا گرفته و در گوشهها، نغولهاى با طاق نوک تیز که طاقهاى آن از نیم ستونهاى ظریف گچى بالا آمده و سرطاقها با مقرنسکارى گچى پر شده است. محراب، به جز طاقچه طاقدار ساده آن، دو بعدى است و قسمت اصلى آن کوتاه ساخته شده تا جا براى کتیبههاى تاریخى در بالاى آن باز باشد. در بالاى دیوار، سه حاشیه تسمهاى به بلندى یک متر است که دور چهاردیوار را گرفته و کتیبه آن به رنگ آبى نوشته شده است. منطقه میانى به طرز غیر عادى ساخته شده است. چهار طاق، روى زوایاى گوشه و در داخل طاقهاى اصلى ساختمانى بنا شده که از لحاظ اندازه کوچکترند و با مقرنسهاى غیر ساختمانى پر شدهاند. قوسهاى دیوار بنا، زیر گچ کاملاً پنهان هستند و فقط یک خط ساده رنگى، اندازه و محل تقریبى آنها را نشان مىدهد. در ناحیه بالاى محراب، یک پنجره مستطیلى وجود دارد. بالاى منطقه میانى، حاشیه نقّاشى شدهاى است که به طور افقى، دور هشت ضلعى ساختمان ممتد است.
در پایه گنبد کتیبهاى است که حروف آن رنگ آبى تیره دارد.
کلیه سطوح داخلى بنا با پوشش گچى روى آستر گچى پوشیده شده است. ضخامت گچ در حدود 8 سانتىمتر است. تزیینات به طور کلّى خطى هستند. قالبگیرىها برجستگى مختصر دارند و حتى قسمتهاى عمده مقرنسکارى، زمینه را براى طرحهاى
خطى آماده کرده است. در هشت طاق منطقه میانى، خشت را با آجر به کار بردهاند.
در خصوص هویّت و کتیبههاى تاریخى این بنا، آندره گدار مطالعات ارزشمندى به عمل آورده که در نتیجه مفاد کتیبهها چنین مشخص شده است: «ولذکر اللَّه الاعلی... الأولى هذه... مطهّرة و تربة مقدّسة الملک الاسلام الشهید... السعید قدوة ملوک العجم صاحب السیف و القلم ناصر آیات المبّرة فاتح... أبواب الأیات والکرامات ولىّ اللَّه فى عهده خلیل الدنیا و الحقّ والدّین الحسن ابن الصاحب الأعظم السعید الأمیر الأعدل الشهید مجد الدولة والدین کیخسرو ابن الصاحب الامیر الشهید.... الدولة والدین السعد ابن الامیر الاعدل سعد الدولة والدین منصور ابن الأمیر... صاحب العالم الزاهد سلطان الحاجّ والحرم منبع الخیرات والمبرّات مجد الدنیا والدین تاج المعالى اَبى بکر محمّد... اللَّه مضجعه وابنته الملکة المعظّمة العاقلة العادلة السعیدة الشهیدة عصمة الدنیا والدین صفوة الاسلام والملّة بیبى عائشة ملکة خواتون نور اللَّه قبرها واتفق واقع وفاة الملک السعید... اللَّه مضجعه لیلة السبت خامس جمادى الثانیة ثمان وعشرة وسبعمائة وزمان حیوته ثلثة وتسعین سنة وصرّف جمیع الاوقات الشریفة بالصلاعات... رات وانواع المبرّات وفاة ابنته المذکورة نور اللَّه قبرها فى لیلة الخمسین السابع عشر من ذى القعدة سنة سبع و سبعمائة هجریة.»
در مجاورت مقبره حسن بن کیخسرو، عمارت کوچکى دیده مىشود که به طور قطع بعد از مقبره منسوب به طاووس ساخته شده است. این عمارت کوچک، بر محل بناى بزرگترى که ظاهراً همان مقبره حقیقى طاووس بوده، ساخته شده است.
این بنا در گذشته به شماره 196 و در تاریخ 9/5/1312 به ثبت آثار تاریخی و ملّی رسیده بود.
- ۱۸۱۳
- ادامه مطلب
