سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب
مجموعة حرم مطهّر حضرت معصومه ، در مرکز شهر قم، یکى از بزرگترین و ارزشمندترین آثار معمارى اسلامى ایران است که آثار گرانبهایى از قرون مختلف را دربردارد. این مجموعه، بر مزار حضرت فاطمه، دختر گرانقدر امام موسى کاظم و خواهر امام رضا ملقّب به معصومه بنا گردیده است. آن حضرت در سال 201 هـ . ق به قصد دیدار برادر عازم خراسان گردید؛ امّا در قم به علّت بیمارى درگذشت و در باغ «بابلان»، ملک شخصى موسى بن خزرج بن سعد اشعرى، به خاک سپرده شد.
فهرست مطالب این پست
موقعیت آرامگاه امامزاده یحیى علیهالسلام در کلیدر.
شخصیّت مدفون در بقعه کلیدر نیشابور.
دلایل مدفون بودن یحیى بن محمّد در کلیدر.
نظر سمعانى درباره یحیى بن محمّد
یحیى بن محمّد از نظر علماء رجال.
بیان شخصیّت یحیى بن محمّد از زبان بیهقى.
زن و فرزندان امامزاده یحیى کلیدر.
ممکن است برخى از خوانندگان عزیز که آشنایى کامل با مزارات ایران دارند، این اشکال را بر نگارنده بگیرند که در نیشابور دو مزار دیگر به امامزاده یحیى شهرت دارد که عبارتند از : 1 ـ امامزاده یحیى بن حمزة، در داخل نیشابور در محلى که به برکال معروف است.
2 ـ امامزاده سلطان سیّد یحیى، واقع در روستاى باغشن از توابع دهستان زبرخان.
باید گفت که بقعه اوّلى هم چنان که از نام و نسب او پیداست یحیى بن حمزة است و در میان مردم به نوه حضرت ابوالفضل العبّاس علیهالسلاممشهور است و نسب او را چنین مىدانند: یحیى بن حمزة بن قاسم بن عباس بن
امیرالمؤنین على علیهالسلام، هر چند درباره نسب آن بحث است اما از دایره بحث ما خارج است، زیرا نسب او را ما در کتاب کشف الأستار فى مراقد ابناء الأئمة الأطهار علیهمالسلام، المنتقلة فی محافظة خراسان تحقیق و بیان داشتیم.
مطالب این پست:
موقعیّت آرامگاه امامزاده یحیى در سبزوار.
دلایل مدفون بودن یحیى بن زید علیهالسلام در سبزوار.
شخصیّت مدفون در بقعه به نقل از عبدالحمید مولوى..
مطالب این پست:
1 ـ محمّدبن زید شهید علیهالسلام
اعتقاد محمد در مسأله امامت شیعه.
فصل هفتم: دلایل قیام یحیى علیهالسلام در خراسان و شکست آن. 1
انگیزه قیام یحیى علیهالسلام در خراسان.
دلایل شکست قیام یحیى علیهالسلام
1 ـ وحشت یاران زید علیهالسلام
4 ـ عدم تمرکز یحیى علیهالسلام در مکان خاص...
مطالب این پست:
سر یحیى علیهالسلام در دامن مادر.
گریه امام صادق علیهالسلام بر شهادت یحیى علیهالسلام
تعقیب و دستگیرى یاران یحیى علیهالسلام
تأثیر شهادت یحیى علیهالسلام در برادرش حسین.
أبومسلم و انتقام خون یحیى علیهالسلام
مرثیه دعبل و گریه امام رضا علیهالسلام
أشعار سُدیف در مصیبت یحیى علیه السلام
مرثیه سیّد ابراهیم صارم الدین.
اشعار عبداللّه بن معاویة در سوگ یحیى علیهالسلام
بقعة این امامزاده نزدیک بقعة على بن جعفر «درب بهشت» یاگلزار شهداى شهر قم، انتهاى خیابان انقلاب واقع شده است.
این بنا درون محوّطه محصورى که به عنوان گورستان استفاده مىشود، قرار دارد و محلّ دفن یکی از نوادگان امام سجّاد است. تاریخ ساخت بنا بر اساس قدیمىترین کتیبه موجود، به اوایل قرن نهم هـ . ق (805) مى رسد.
نقشه بنا از خارج به صورت هشت ضلعى با طاقنمایى در هر ضلع مىباشد. از داخل نیز به صورت مربّع مىباشد که طول آن شش متر است. این بنا از حیث نقشه کاملاً شبیه ساختمان قدیمى امامزاده على بن جعفر است. امروزه به علّت بالا آمدن سطح زمینهاى اطراف، کف بنا پایینتر از زمینهاى اطراف مىباشد. در نماى بیرونى در هر ضلع، طاقنمایى با قوس جناغى محاط در قابى مستطیل به دهانه دو متر و ارتفاع شش متر کار شده و در اسپر هر ضلع، نورگیرى با مشبّکهاى گچى تعبیه شده که امروزه پنجرههاى فلزى جاى آن‌ها را گرفته است. گریو شانزده ضلعى بنا با کمى عقب‌نشینى از صفحه دیوار خارجى، بر فراز اضلاع هشتگانه استوار مىباشد. بنا الحاقات جدیدى در جبهه شمالى داشته که در سالهاى اخیر ویران شده است. بر ساس تعمیرات صورت گرفته، نماى بنا به صورت نوساز در آمده و اصالت تاریخى خود را از دست داده است. ورودى بنا همراه با طاقنمایى در سمت شمال قرار دارد. بر فراز درگاه ورودى ایوانى با دو ستون ساختهاند. امروزه نماى ورودى فاقد هرگونه تزیینى است که ارزش تاریخى و هنرى داشته باشد. در جهت غربى بنا اکنون دریچهاى همسطح با کف بنا واقع است که احتمالاً قبلاً در سطحى بالاتر قرار داشت و جهت تهویه داخل به کار مىرفته است. نماى داخلى بنا، مربّعى به ابعاد پنج متر و با طاقنمایى در هر ضلع است. در بالاى چهار ضلع، با ایجاد سکنجهایى، بنا از چهار ضلعى به هشت ضلعى و سپس با طاقبندى به شانزده ضلعى تبدیل شده و پاکار گنبد بر آن قرار گرفته است. پاطاقهاى هشتگانه با ایجاد مقرنسهایى تزیین شدهاند. در میان طاقبندى شانزده گانه، یک در میان، نورگیرىهایى تعبیه شده که قبلاً با مشبّک گچى پوشیده بود. گنبد بیرونى بنا از نوع دو پوسته گسسته رک منشورى شانزده ترک بلند با شیب تند مىباشد. سطح خارجى گنبد در اوایل قرن حاضر مجدّداً کاشى‌کارى شده است. پوسته داخلى گنبد نیم کروى مىباشد. تزیینات بنا مقرنسکارى، گچکارى، نقّاشى روى گچ و کاشى‌کارى است. تزیینات گچبرى بنا به جهت اصیل بودن بسیار پُر ارزش مىباشد. این تزیینات شامل قاببندىهاى اطراف طاقنماها و موتیفهاى تزیینى، لچکىهاى پشت بغل گوشوارهها و طاقنماها و نیم ستونهاى تزیینى در هر یک از زوایاست. تزیین شمسه زیر گنبد با نقّاشى روى گچ صورت گرفته است. امروزه بنا فاقد کاشى‌کارى با اصالت تاریخى و هنرى مىباشد؛ امّا پیشتر درگاه ورودى بنا مزیّن به کاشىهاى خشتى عصر قاجار بوده است. در آغاز بخش هشت ضلعى بالاى صفّهها و گوشوارها، کتیبهاى کمربندى به خطّ ثلث برجسته در زمینه گل و بوته و میان دو حاشیه زنجیرهاى نقش و نگار با این متن گچبرى شده است: «امرت بعمارة هذه الروضة الرفیعة و المرقد المنیفة المشهد المنوّر المعطّر المقدّس الامام المعصوم الطاهر المطهّر ابىالقاسم ابراهیم بن احمد بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین بن الامام المفترض الطاعة اسداللَّه الغالب ابىالحسن امیرالمومنین علی بن ابىطالب صلوات اللَّه و سلامه علیه و علیهم اجمعین بمنه الخاتون العظمی البانوی الکبری و بلقیس العهد و الاوان خدیجة العصر رابعة الدهر عصمة الدنیا و الدّین صفوة الاسلام و المسلمین زیدت عصمتها خلدت عظمتها فى شهر شوال سنة خمس و ثمانمائة [805] نمقه العبد علی بن حسن الطوسی».
بقعة این امامزادگان در سه فرسنگى شهر قم و در کنار راه قم به کاشان در روستای لنگرود که یکى از روستاهاى دهستان قنوات به شمار مىرود، واقع شده است.
نقشه بنا از خارج بهصورت هشت ترک و از داخل چهار ضلعى مربّع است که طول هر ضلع آن پنج متر است. گنبد عرقچینى بنا به کاربندىهاى چهارگوشه در بلندى هشت مترى استوار گشته است. بقعه از چهار جانب داراى ورودى است که ورودى اصلى در جانب غرب قرار دارد. در جهت شمال رواقى کهنه ساز از خشت بنا شده است. در ورودى غربى بقعه داراى دو لنگه منبت کارى شده است که چند کتیبه به خط ثلث در قاب بالا بهصورت برجسته آن را زینت مىکند. در بالاى ورودى «انا مدینة العلم و على بابها» نقش بسته است. دو کتیبه دیگر مربوط است به نام بانى و اجرا کننده که چنین است: «حسب الوصیة غفران مآب حاجى آقا على رحمة اللَّه» در بالا و در پایین: «بسعى ولد آن مرحوم جناب آقاى نصراللَّه تاجر کاشانى فى شهر ذیقعدة الحرام فى سنة الف و ثلثماثة و اثنین (1352)». در درون بقعه هیچ گونه تزیینى وجود ندارد، فقط مرقدى است با جدار سفیدکارى شده با گچ. در برابر درها، در دورانى بعد از بناى بقعه و به احتمال عهد قاجار ایوانى با قوس کوتاه خوش تناسب برپا کرده اند.
بقعة این امامزاده در جنوب غربى شهر قم و در ابتداى جادة اراک و کمربندى واقع شده و به جهت گسترش شهر قم، جزء بقاع متبرکه داخل شهر محسوب مىشود.
ورودى اصلى بقعه، صحن مشجّرى است که در گذشته اطراف آن را حجرات زیبایى در بر گرفته بود. بنا قبل از مرمّت در چهار ایوان کوتاه و ساده ساخته شده بود و در بالاى آن گنبد عرقچینى قرار داشت. در چهارسوى بقعه نیز ایوان‌هایى بود که على سنقرى، نایب الحکومه قم در اواخر قرن سیزدهم هجرى بنیان نموده بود. در سال 1368 هـ . ش تعمیرات قابل توجّهى در بقعه انجام شده بود و ضریح زیبایى از جنس آب طلا و نقره توسّط بانوى نیکوکار، خانم حسناء مهدى الخفاف و پسرانش محمّد و احمد به بقعه اهدا گشت. امّا بنای قدیمی که به شمارة 3344 و در تاریخ 25/12/1379 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده بود، به کلّى تخریب شد و بجاى آن بناى بزرگى در مساحت 1200 متر در حال ساخت است که شامل ایوان، سردر، گنبد، و چهار مناره و رواق و شبستان مىباشد.
این بقعه در یک فرسخى شرق قم در جادّه قم به کاشان و کنار «تپّه قل درویش» واقع شده و به شاه جعفر غریب مشهور است. بنا از بیرون هشت ضعلى است که چهار وجه آن به صورت طاقنماى تزیینى مىباشد و در درون با نقشه مربّع به ابعاد تقریبى 10×10 متر با چهار ورودى از چهار قسمت با پوشش گنبدى دو پوسته است که ارتفاع آن نزدیک به هفت متر مىرسد. در بقعه، ضریحى چوبى مشبّک ساده به ابعاد 3×2 و ارتفاع 70/1 سانتىمتر وجود دارد که بر روى قبر کاشىهاى خشتى فیروزهاى قابل رؤیت است.
در جبهه جنوبى آن ایوان نسبتاً مرتفع با تزیینات رسمى‌بندى گچى ساده و بر روى پیشانى با طرّاحى حصیرى آجرى مىباشد. دور تا دور بنا یک تراس به عرض تقریبى دو متر که جهت استفاده زائران مهیّا شده احداث گردیده است.
بقعة این امامزاده در میان روستاى نویس از بخش خلجستان و در 66 کیلومترى شمال شرق شهر دستجرد واقع شده و مورد توجّه اهالى است.
ساختمان بقعه، بنایى است قدیمى و بجا مانده از دورة صفویّه که از سنگ لاشه و ملاط خشت و گل ساخته شده و در دورة قاجاریّه تعمیراتى در آن صورت گرفته است.
اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 5×6 متر است و درِ آن از جانب مغرب باز مىشود و پنجرهاى در جانب شمال دارد. چهار زاویة اتاق مرقد را با ایجاد طاقنما به دایره تبدیل و سپس گنبد عرقچینى بنا را بر آن استوار ساختهاند. این گنبد به قطر شش و ارتفاع تقریبى سه متر است و سه پنجره در سه جهت آن جهت نورگیرى تعبیه شده است.
این زیارتگاه بر فراز کوهى در یک فرسخى روستاى فردو و در 18 کیلومترى جنوب شهر کهک واقع شده است.
بنا مشتمل بر دو گنبد است که در زیر هر گنبد، دو امامزاده، به نامهاى شاهزاده محمّد شاهزاده حسین، و حلیمه خاتون و زینب خاتون از احفاد امام موسى کاظم مدفون اند. پوشش این بقعه از نوع عرقچینى با مصالح سنگ و گچ و از آثار قبل از صفوى و فاقد تزیینات هنرى می‌باشد.
بقعه به شکل مستطیل و به ابعاد 16×6 متر با دو رواق روباز است که اوّلى به صورت هشت ضلعى و دوّمى به صورت عرقچینى است. این بقعه کرسى بلند و توسّط ده پلّکان به ایوان آن راه مىیابد. درِ بقعه از جانب شمال باز مىشود و درى نیز در جانب جنوب دارد. به نظر مىرسد بقعه در گذشته شامل دو اتاق متصل به هم بوده که در سالیان اخیر، دیوار حایل برداشته شده است زیرا مرحوم فیض مىنویسد:
قاعده هر دو بقعه از خارج و داخل به شکل مربّع متساوى الاضلاع به دهانه سه و ارتفاع هفت متر است که در هر ضلعى، شاهنشین ساخته شده و پوشش گنبد، عرقچینى و طاق شاهنشینها دوپوش است. در زوایاى بالای بقعه، بازدن نیم طاقىها، صورت مربّع را به هشت ضلعى مبدّل ساختهاند.در این قسمت، هشت طاقچه وجود دارد که سه تاى آن‌ها نورگیرند و جلوى آن‌ها با مشبّکى گچبرى پوشانده شده است. در بالاى این طاقچهها، صورت بنا به فلکهاى تبدیل شده و پاطاق پوشش رسمى بندى بقعهها بالا آمده است. در میانه هر یک از دو اتاق بقعه، دو صندوق منبّت، بر روى قبرها نصب گردیده که از آثار هنرى قرن یازدهم هجرى هستند.
یکى از بقاع مشهور و مورد توجّه اهالى قم، بقعة متبرّکه امامزاده اسماعیل است که در 55 کیلومترى جنوب شرقى قم، بعد از شهر کهک، پس از عبور از سه راه وشنوه، در بالاى کوهى مرتفع در حومه روستاى بیدقان قرار دارد.
ساختمان بقعه، بنایى بسیار باشکوه با موقعیّت بسیار دلپذیر، با آب و هواى لطیف، هر گردشگر را به خود جلب مىنماید. بقعه امامزاده اسماعیل که در قم به «شاهزاده اسماعیل مشهور است، اعتبار بسیارى نزد مردم این سامان در دوران قدیم داشت که هر گاه شخصى مىخواست اداى نذر و قربانى کند به بارگاه وى مشرّف مىشدند.
از زمانهاى قدیم، مخصوصاً در روستاهاى همجوار، گلّه داران منطقه، یک گوسفند جهت سلامتى گلّه خود، نذر امامزاده شاهزاده اسماعیل مىکردند و عشق و علاقه زیادى به آستان وى داشتند و این رسم هنوز بین گلّه داران پا برجاست که نشان از محبّت ویژه به امامزاده اسماعیل دارد.
در گذشته، به جهت دورى و بدى و کوهستانى بودن راه، زایران کمى به حرم امامزاده اسماعیل مشرّف مىشدند، امّا امروزه، به جهت آسفالت شدن راه امامزاده، خوش آب و هوا بودن منطقه، باز سازى و توسعه حرم مطهّر، به یکى از مکانهاى زیارتىِ دسته اوّل و مکان توریستى تبدیل شده و روزهاى پنج شنبه مملّو از جمعیّت است.
بقعة این امامزادگان در محلّه خاکفرج، میدان الهادى شهر قم واقع شده و به «شاهزاده احمد» مشهور است.
بناى قبلى شامل بقعه و دو ایوان با چندین حجره، غرفه و صحن بود. قاعده بنا از خارج هشت ضلعى و تهى از الحاقات و از داخل، به صورت چهار ضلعى به ابعاد هر ضلع شش و ارتفاع 12 متر بود. در نماى داخلى بنا، چهار شاهنشین، هر یک به عرض سه و عمق یک متر قرار داشت که از هر کدام درى به خارج گشوده مىشد. ازاره بنا به ارتفاع 40/1 متر از داخل آراسته به کاشىهاى منقّش هفت رنگ عصر فتحعلى شاه و از آثار عمرانى معتمدالدوله منوچهر خان بود. قسمت بالاى این ازاره، به ارتفاع 30/1 متر سفیدکارى ساده داشت و در موازى معین هر جرز، قابى از آیینه به کار برده شده بود. روى این قسمت و در ارتفاع 70/2 مترى در چهار گوشه بقعه، نیم طاقى بالا آمده و در ارتفاع 70/4 مترى با پوشش شاهنشین همسطح پوشانده شده که در نتیجه، صورت چهار ضلعى به هشت ضلعى تبدیل شده بود. در ابتداى این قسمت، مضرسى توأم با مقرنس کمربندى (از خصایص تزیینات دورة شاه طهماسب صفوى) دیده مىشد. بالاى این قسمت، جدار بنا به صورت شانزده ضلعى در آمده بود و در این قسمت، شانزده نما یا طاقچه زیبا ساخته شده بود که سه تاى آن‌ها توپُر و یکى میان تهى (در هر ضلع) بود. بنابراین جمعاً داراى چهار نورگیر بود که جلوى آن‌ها با پنجرهاى گچبرى پوشانده شده بوده که امروز از میان رفته است. بالاى این قسمت، جدار به صورت فلکهاى شده و پاکار گنبد با پوشش مقرنسى بالا آمده بود. این مقرنس بسیار خوش طرح بوده و به نظر مىرسد که، با کمربند تزیینى فوق الذکر، متعلّق به دورة شاه طهماسب صفوى باشد. گنبد این بنا، هرمى شانزده ترکى به ارتفاع 9 تا 10 متر و آراسته به کاشىهاى فیروزه فام با کتیبههاى اسماى جلاله داشت. این گنبد داراى گردنى مضلّع به قطر 50/8 و ارتفاع دو متر با جدارى نمابندى مزیّن به کاشى‌کارى معقلى بود که تعمیر شده بود.
بقعة این امامزاده در خیابان معلّم، در مجاورت میدان معلّم، در جنوب شرقى شهر قم واقع شده و به «شاهزاده احمد قاسم و شاه احمد قاسم» مشهور است.
این بناى با شکوه، از آثار خاندان على صفى مىباشد و آرایشهاى ظریف گچبرى آن، اثر على بن محمّد بن ابى شجاع است. بنا در مجموع، از بهترین و زیباترین نمونههاى اوج تجلّى هنر گچبرى در آثار قدیمى قم مىباشد که در سال 780 هـ . ق ساخته شده است.
نماى خارجى بنا، نخست هشت گوشه و سپس در بالا، شانزده ضلعى با گنبد قوسى آجرى مىباشد که در دورههاى اخیر، قبّهاى کوچک، بر فراز آن بنا کردهاند. گنبد در ابتدا، به نظر مىرسد دوپوشه بوده، که پوشش فوقانى هرمى شکل آن فروریخته است.
بقعة این امامزاده در یک کیلومترى غرب روستاى کاسوا از توابع بخش خلجستان قم قرار دارد و به شاهزاده احمد بن علی مشهور است.
ساختمان بقعه، بنایى قدیمى و با توجّه به اشعارى که بر روى صندوق آن حک شده، به سال 1007 هـ . ق، هم زمان با حکومت شاهعبّاس صفوى مربوط مىشود. نکته اصلى و بارز بنا، اصالت نقشه آن است که با توجّه به الحاقات آن در دورههاى مختلف، خدشهاى به آن وارد نشده است؛ همچنین چگونگى قرارگیرى آن بر روى تپّه و اشراف به ایوان جنوبى و فضاى سر سبز دامنه تپّه از نکات مورد توجّه این بنا است.
این بنا به شماره 6519 و در تاریخ 7/7/1381 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده
التماس دعای فرج
سلام جمعه، شنبه و یک شنبه: از صبح تا اذان ظهر