مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة مشهور به «على اشرف» در محلّة زاوغان، بین امامزاده علوى و امامزاده سیّد زین الدیّن على صالح شهر سمنان واقع شده است.

ساختمان بقعه شامل حرم، رواق، ایون، صحن و گنبد است. حرم به صورت محوّطه چهار گوشى به ضلع 5/4×5/4 متر است که سه درِ آن از سه طرف شمال، شرق و جنوب، به رواق‏هاى طرفین ایوان باز مى‏شود. رواق سمت راست که کوچکتر از رواق سمت چپ است، مستطیل شکل و به طول 6 و عرض 5/3 متر است، ولى رواق سمت چپ را اتاقى به طول 7 و عرض 4 متر تشکیل مى‏ دهد.

بقعة این امامزادگان در پنج کیلومترى شمال غربى شهر گرمسار، در فاصلة یک کیلومترى راه شوسه و ایستگاه راه آهن و در جوار روستاى حسین آباد حاج تقى واقع شده است.

بقعة این امامزاده در میان کوچه باغ‏هاى غرب شهر سمنان، در محلّه کوشمغان واقع شده و به امامزاده سیّد اسد مشهور است. در سال‏هاى اخیر از بلوار حکیم الهى، جادّه شوسه‏اى به محل بقعه از سوى هیئت امنا احداث شده است.

بقعة این امامزاده در روستاى پاده، که نام اصلى آن پایین ده و تقریباً خالى از سکنه و در 5/3 کیلومترى شهر آرادان و در حدود 16 کیلومترى شرق گرمسار و یک کیلومترى راه شوسه واقع شده است، قرار دارد و به امامزاده سلطان ابوسعید مشهور است.

بقعة این امامزاده در هشت کیلومترى شهر دامغان، در 6/1 کیلومترى ابتداى جادّه شوسه اصلى دامغان به شاهرود و 5/1 کیلومترى جنوب روستاى وامرزان واقع شده است.

بناى بقعه، قدیمى و شامل ایوان، سردر، گنبد و حرم است. ایوان بقعه که رو به جنوب است، به ابعاد 6×4 و ارتفاع بیش از پنج متر با طاق رومى مى‏باشد که توسّط درى به اتاق مرقد راه مى‏ یابد.

این آرامگاه در انتهاى خیابان پیر نجم ‏الدّین شهر سمنان و در میان گورستان قدیمى که اینک بخشى از آن به خیابان تبدیل شده قرار دارد.

این مقبره در 500 متری جنوب شرق روستای القور از توابع بخش مرکزی شهرستان بیرجند و در داخل قبرستان این روستا قرار گرفته است.

بنا شامل اتاقی به ابعاد 5/7×9 متر است و ورودی آن در ضلع شمال شرق قرار دارد. گنبدخانه، اتاقی است چهار ضلعی به ابعاد 6/5×6/5 متر که در هر ضلع آن یک طاقنما تعبیه شده. پوشش بنا گنبدی است. در داخل مقبره چندین سنگ قبر از جنس مرمر وجود دارد که دچار فرسایش شده‌اند و بخش‌هایی از آن‌ها از بین رفته است.

بنای تاریخی مزار «شیخ شمس الدین» موسوم به مزار گل در دامنه تپه‌ای در حاشیه جنوبی روستای گل از دهستان براکوه در بخش خوسف قرار دارد.

این بنا شامل یک ایوان در وسط و دو حجره در دو طرف است. دیوارهای حجره غربی از سنگ ساخته شده و از استحکام بیش‌تری برخوردار است. این حجره مقبرة شمس الدین است و با یک گنبد آجری پوشش یافته است. از تزیینات این بخش می‌توان به کاربندی‌های سنگی فیل پوش‌ها، قسمت بالای طاق‌نماها و زیر ساقه گنبد اشاره کرد.

شیخان نام محلّى در نزدیکى بیرجند در غرب ترمینال مسافربری است. به جهت واقع شدن روستا در میان درّه‏اى، آن را درّه شیخان، و مزار موجود در روستا را زیارتگاه درّه شیخان مى‏خوانند. آن طور که مشهور است مى‏گویند مرقد شهیدانى چند از نوادگان امام محمّد باقر (در آن‏جا مى‏باشد. این لاله‏هاى پرپر شدة خاندان عصمت و طهارت(، در مبارزه با حاکمان جبّار عبّاسى به شهادت رسیده‏اند.

این زیارتگاه در جنوب غربی شهرستان بیرجند، در روستای جنگ آباد، از دهستان جلگة ماژان از بخش خوسف واقع شده و راه ارتباطی آن از طریق جادة آسفالت خوسف ـ دولت آبادگیو قابل دسترسی است.

این مزار در کنار مزرعه‌ای کوچک در دو کیلومتری روستای عماری از توابع بخش خوسف شهرستان بیرجند قرار دارد.

بقعة این امامزاده در روستای بجد و در داخل محدودة قبرستان تاریخی این روستا از دهستان باقران از بخش مرکزی وجود دارد که به سلطان زید بن ابراهیم از برادرزادگان امام رضا (منتسب است. فضای بقعه، بنایی است که با مصالح خشت و گل بنا شده است. این بنا به طور کلی شاهد یک صحن است که ایوان‌ها، اتاق‌ها و طاقنماهایی در اطراف آن شکل گرفته‌اند. ورود به بنا از دو جبهه غربی و شرقی امکان پذیر است. ایوان‌ها در اضلاع شمالی و جنوبی قرار گرفته‌اند و در طرفین هر ایوان نیز دو ایوان کوچک ساخته شده است. قوس ایوان‌ها از نوع جناقی و پوشش آن‌ها به شیوه گنبدی چهارترک است. قبر نیز در وسط صحن به شکل برآمدگی مشخص قرار دارد. با توجّه به اسناد و شواهد موجود می‌توان تاریخ ساخت این بنا را به دورة صفویه نسبت داد که در دوره‌های بعدی خصوصاً در سالیان اخیر مورد مرمّت قرار گرفته است.

این مزار در نزدیک روستای ورزک، در 28 کیلومتری جنوب شرق شهر قاین واقع شده و به مزار رایک معروف است.

روستای ورزک یکی از روستاهای خوش آب و هوای اطراف شهر قاین و یکی از تفریح‌گاه‌های مردم در ایام تعطیلات و فصول گرم سال به شمار می‌آید.

این مزار در داخل روستای افین از بخش مرکزی شهرستان قاین واقع شده است.

بنای مزار متعلّق به عمر بن داوود مشهور به چهارگنبد، دارای پلانی مربع شکل و به ابعاد 70/11 متر طول و 20/10 متر عرض می‌باشد. ورودی اصلی بنا از داخل حیاطی مستطیل شکل است. این حیاط و اطاق‌های ضلع شمال شرقی بنا در سال‌های اخیر به آن الحاق شده است. ایوان ورودی بنا به صورت قوس تیزه دار با سکوهایی جهت نشستن و طاقچه‌هایی در آن و نزدیک به پوشش قوس می‌باشد که در جنوب شرقی بنا واقع شده است. در جبهه جنوب شرقی بنا 14 پله وجود دارد که امکان دسترسی به پشت بام مزار را فراهم نموده است. فضای داخلی بنا به چهار قسمت تقسیم شده که هر کدام با گنبدی نسبتاً کوچک پوشانده شده که قسمتی از وزن هر گنبد توسّط ستونی از خشت و گل به ابعاد 20/2×30/1 متر تحمّل می‌شود.

بقعة این امامزادگان در خیابان فرهنگ شهر فردوس و در فاصله چند متری از ضلع جنوبی مسجد جامع این شهر واقع شده و به سلطان محمد و سلطان ابراهیم از نوادگان موسی بن جعفر (منتسب است. کل مساحت آرامگاه حدود 3000 متر مربع است که مساحت صحن آن حدود 2000 مترمربع است و بقیّة آن به زیر بنا اختصاص دارد. در ضلع غربی صحن، بنای امامزاده قرار دارد و در سه ضلع دیگر جمعاً 30 حجره با عرض دهانه 3 متر ساخته شده است. بر فراز بنا گنبدی با ارتفاع 7 متر تعبیه شده که ساقة آن دارای تزئینات آجری و کاشیکاری است. قسمتی از این بنا در زلزله 1347 از بین رفته که دوباره بازسازی شده است. آندره گدار باستان‌شناسی فرانسوی که در سال 1305 هـ. ش به فردوس آمده تاریخ ساخت بنا را به دورة تیموریان نسبت داده است.

در یکصد کیلومترى جنوب شرقى شهر بیرجند، زیارتگاه با شکوهى وجود دارد که به مزار سیّد على معروف است.

این بنا که به موجب عشق و علاقة مردم منطقه به ائمه( پیوسته مورد توجّه و احترام بوده است، به تازگى به نحو شایسته‏اى تجدید بنا گشته است. بقعه به شکل مستطیل و در مساحت تقریبى 250 متر مربّع بنا گشته که از چهار طرف، به حرم، ایوان و مدخل دارد. ایوان‏ها حدود یک متر از دیوار حرم بلند ساخته شده‌اند و درست در وسط این بقعه، گنبدى گرد به ارتفاع پنج متر و به قطر شش متر که با کاشى‏هاى لاجوردی آراسته شده، جلوه‌گر است.

این بنا در بلندترین نقطه کوه «شیدا» در شمال شرقى روستاى «ظفرآباد» از توابع قروه قرار دارد و از هر سو قابل رؤیت است.

این بنا با پلان مربّع شکل، حدود 9 متر ارتفاع دارد. بنا، از آجرهاى قرمز به ابعاد 5×22×22 سانتى‏متر با قوس‏هاى سلجوقى ـ ایلخانى ساخته شده و زمان احداث آن به طور دقیق مشخص نیست. در داخل طاقچه‏هایى در اطراف، با قوس‏هاى پاتو و شبدرى، گچ‏کارى و گچ‏زبره دیده مى‏شود که حاصل ابتکار استادکاران آن دوره است.

بقعة این امامزاده در روستای دهک از دهستان عربخانه از بخش شوسف واقع شده و بسیار مورد توجه اهالی است. مزارى است که آثار قدمت در آن آشکار است. این مزار که به صورت مربّع است، داراى ایوان، رواق و گنبد کوچک مخروطى شکل مى‏باشد. مرحوم محمّد باقر آیتى در کتاب کبریت الاحمر مى‏نویسد: «دخترى نابینا بود، گفت پنج من خوشة گندم جمع کردم و در مزار سیّد الحسین، پسر امیر المؤمنین (خیرات نمودم، چشمان مرا شفا داد. در این مزار متبرک، داخل روضه، روى دیوار شمالى، ردپایى برهنه بر روى یک سنگ سیاه با طول حدود 30 سانتى‏متر و عرض دو سانتى‏متر قرار دارد، که گفته مى‏شود، جاى پاى امام رضا(است. این رد پا، مورد تفأل زایرین این زیارتگاه مقدّس قرار مى‏گیرد بدین صورت که مهر نماز را به آن مى‏چسبانند، اگر مهر چسبید، تفأل خیر است و گرنه خیر نیست. این مطلب را اکثر زائرین تجربه کرده‏اند.

این گنبد در بالاى تپّه‏اى در میان پارک بزرگ شهر گنبد کاووس واقع است. بناى برج پرده دارى با گنبد مخروطى است که با احتساب ارتفاع تپّه، حدود هفتاد متر از سطح زمین‏هاى اطراف مرتفع‏تر است. این بنا از زیباترین و باشکوه‏ترین بناهاى اوایل دورة اسلامى است که على رغم استفادة بسیار کم از عناصر تزیینى، داراى ساختارى متناسب، موزون، مستحکم و زیباست که نوعى احساس شکوه و زیبایى را به بیننده القا مى‏کند. ساختمان گنبد در اصل متشکل از سه قسمت شالوده، ساقه و نبد مخروطى است که روى هم رفته 55 متر ارتفاع دارند.

بقعة این امامزاده در روستاى آفریز از بخش سده و در 65 کیلومتری جنوب غربی شهر قاین واقع شده و به زید النار شهرت دارد و یکی از زیارتگاه‌های مشهور استان خراسان جنوبی است.

مصالح و پیمانه بنا قدمت آن را به عصر صفویه مربوط می‌کند، لیکن کتیبه‌هایی در بنا موجود است که تاریخ ساخت آن را به قرون اولیه اسلامی منتسب می‌نماید. ورودی اصلی مجموعه ایوانی در جبهه شمالی است که تزئینات بسیار زیبای مقرنس کاری و طاق جناغی دارد. در دو قسمت ایوان، داخل صحن، اتاق‌ها و غرفه‌هایی قرار دارند که در چهار ضلع امتداد می‌یابند و صحن مجموعه را محصور می‌کنند.