مزارات ایران و جهان اسلام

عبدالله قافه، پدر بزرگوار حضرت عبدالعظیم (علیه السلام)، به هنگام تولد از نعمت داشتن پدر محروم بود; چرا که پدرش على السدید در زندان منصور در گذشت و کفالت و سرپرستى او به عهده جدّش حسن بن زید قرار گرفت; به همین جهت حسن بن زید نسبت به عبدالله اظهار علاقه می‌کرد و در تربیت و تعلّم او سعى بلیغ روا می‌داشت.

در این که چرا عبدالله ملقب به «قافه» شده است، دو قول است که به آن اشاره می‌شود:

مؤلّف کتاب «عبدالعظیم الحسنى حیاته و مسنده»^([1]) پس از نقل پاره اى از اقوال علما می‌نویسد: «در بعضى از کتاب‌ها نوشته شده است که پدر حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) را از این جهت «عبدالله قافه» می‌گفتند که وى در محلّى به نام «قافه» امارت می‌کرد. این مطلب هیچ مدرک تاریخى ندارد، و علماى انساب و مورّخان در این باره چیزى نگفته‌اند; و لیکن مؤلّف کتاب عمدة الطالب (^[2]) سخن معقول و جالبى را براى ملقّب گشتن عبدالله به قافه ذکر کرده است. وى می‌نویسد:

چون على السدید از دنیا رفت، بسیار جوان بود. او کنیزى به نام هیفا داشت و از او صاحب دخترى به نام فاطمه بود. هنگامى که على السدید به زندان می‌رفت، هیفا از على حامله بود. چون على در زندان از دنیا رفت و آثار حمل در هیفا ظاهر نبود، حسن الامیر پدر على او را فروخت. خریدار چون کنیزک را به خانه برد و تفحّص از حال او کرد، معلوم شده وى آبستن است، لاجرم او را براى حسن باز فرستاد و بعد از مدّت آبستن، پسرى آورده که حسن الامیر او را «عبدالله» نامید. حسن الامیر براى اطمینان خاطر، فرزند هیفا (عبدالله) را نزد علماى قافه، یعنى قیافه شناس، برده و گزارش حال او را به آنان داد. قیافه شناسان او را ملحق به على السدید نمودند و از این رو او را عبدالله قافه خواندند (^[3]).

متأسّفانه راجع به زندگانى و حالات عبدالله اطّلاعات جامع و مفصّلى در دست نیست. علماى انساب در کتاب‌های خود از وى نام برده‌اند، و لیکن به ذکر مختصرى از وى قناعت کرده‌اند.

در کتاب «منتقلة الطالبیّه»^([4]) آمده است که عبدالله قافه، والد حضرت عبدالعظیم حسنى (علیه السلام)، از کنیزى به نام هیفا متولّد شد و چون پدرش (على السدید) در قید حیات نبود، در دامن جدّ خود، حسن بن زید نشو نما کرد و از عواطف وى برخوردار بود تا به حدّ رشد و کمال رسید. حسن بن زید به این کودک علاقه مفرطى داشت و او را بر فرزندان خود برترى می‌داد و در تعلیم و تربیت عبدالله می‌کوشید.

مؤلّف «عمدة الطالب»^([5]) نیز همین قضیّه را بدون کم و زیاد نقل نمود و در عدد فرزندان عبدالله می‌نویسد: عبدالله داراى سه فرزند به نام‌های احمد، عبدالعظیم و جعفر بود.

امّا مؤلفان کتاب‌های «الشجرة المبارکة»^([6]) و سرّالسلسلة العلویّه (^[7]) شمار فرزندان عبدالله قافه را دو تن به اسامى أحمد و عبدالعظیم نوشته‌اند.

نظر عالم خبیر و نسّابه شهیر قرن چهاردهم، حضرت ابوالمعالى آیة الله العظمى سیّد شهاب الدّین نجفى مرعشى (رحمهم الله) هم همین قول می‌باشد (^[8]). وى می‌فرماید: فرزندان عبدالله دو تن بوده‌اند: اوّل عبدالعظیم (علیه السلام) و دوّم احمد، که از جمله زهّاد و پرهیزکاران بود و اعقاب وى بسیارند و سادات حسنى ابهر و خرّم درّه و هیدج و قزوین از نسل پاک او می‌باشند.

نسّابه قرن پنجم، نجم الدّین ابى الحسن على العلوى العمرى در کتاب «المجدى»^([9]) عدد فرزندان عبدالله قافه را پنج تن به اسامى جعفر، قاسم، حسن، عبدالعظیم و احمد می‌داند.

مؤلّف کتاب «تهذیب الأنساب»^([10]) براى عبدالله قافه قائل به چهار فرزند به نام‌های حسن، عبدالعظیم، احمد و محّمد است.

علاّمه نسّابه عمیدالدّین النجفى هم این اقوال را تأیید نموده و می‌فرماید: «عبدالله را به غیر از عبدالعظیم (علیه السلام) دو فرزند دیگر به نام محّمد و حسن بوده که هر دو ملقّب به مهفهف بوده‌اند و از ذریه و نسل او در رى زیاد دیده شده و مدّتى املاک فدک هم در تصرّف او بوده است.

به هر حال تا علماى انساب قائل به هفت فرزند براى عبدالله قافه شده‌اند و لیکن محدّث خبیر مرحوم شیخ عبّاس قمّى (رحمهم الله) در کتاب «منتهى الامال»^([11]) عدد فرزندان عبدالله قافه، پدر حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) را نه تن دانسته ولى مدرکى براى قول خود بیان ننموده است. امّا همان طورى که اشاره رفت علماى انساب قرن سوّم تا قرن یازدهم، شش فرزند براى آن جناب ذکر نموده‌اند که اسامى آن‌ها و چهار تن دیگر بنا به قول شیخ عبّاس قمّى (رحمهم الله) عبارت‌اند از:

1 ـ أحمد بن عبدالله: به قول بعضى از علماى انساب اعقاب وى در مصر و کوفه بوده‌اند.

2 ـ عبدالعظیم بن عبدالله: حالات وى مفصل بیان شد.

3 ـ حسن بن عبدالله: معروف به «مهفهف» که در زمان معتضد عباسى امور «فدک» در دست او بود و از وى فرزندى باقى نماند.

4 ـ محّمد بن عبدالله: او نیز ملقبّ به «مهفهف» بود و بعضى از علماى انساب قائل شده‌اند که اعقاب او در ابهر و زنجان بوده‌اند.

5 ـ قاسم بن عبدالله: علماى انساب درباره این که وى فرزندى داشته و با بدون نسل بوده، اختلاف کرده‌اند.

6 ـ جعفر بن عبدالله: که اطّلاع دقیقى در کتاب انساب به میان نیامده است.

7 ـ ابراهیم 8 ـ على اکبر 9 ـ على اصغر 10 ـ زید.