مزارات ایران و جهان اسلام

این آرامگاه در میان گورستان عمومى شهر سامِن، در 10 کیلومتری جنوب غربی شهر ملایر واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است و به فرزندان نوح نبی ‰ شهرت دارند.

ساختمان بقعه که متعلّق به دورة قاجاریّه مى‏باشد با سنگ لاشه و ملاط گچ و گل ساخته شده و شامل دو گنبد آرامگاهى و در میان آن سالن گنبد دار دیگرى است که ظاهراً از الحاقات جدید است.

گنبد اوّل بر روى پایه‏اى از سنگ لاشه ساخته شده و از خارج به صورت هشت ضلعى و به ابعاد 40/1 و دو متر و در سه طبقه تشکیل یافته و در نهایت گنبد استوانه‏اى شکل آرامگاه بر آن قرار گرفته است.

گنبد دوّمى که به فاصله یک مترى از اتاق اوّلى قرار دارد به شکل هرمى بلند و به ارتفاع شش متر است و سراسر با آجر و ساروج بنا گشته است. در داخل اتاق اوّل، صندوق بسیار نفیسى قرار دارد که اشکال هندسى در آن به چشم مى‏خورد. این صندوق به ابعاد 10/1×2 و ارتفاع حدود 40/1 متر است که حدود 150 سال قدمت دارد و متعلّق به سام بن نوح ‰ است.

بین بقعه سام و هام، یک شبستان به ابعاد 4×4 متر قرار دارد که درِ آن از شمال باز مى‏شود. در شرق آرامگاه یک سالن بزرگ به ابعاد 10×10 متر تعبیه شده که در مراسم‌هاى مختلف از آن استفاده مى‏شود. از این سالن دو در به داخل اتاق مرقدِ باز مى‏شود. زمین زیارتگاه بیش از دو هکتار است که علاوه بر قبور شهداء، گورستان عمومى شهر سامن مى‏باشد.

این بنا به شمارة 25114 و در تاریخ 18/12/87 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.

در توصیف این بنا نوشته شده است: سام و هام از فرزندان حضرت نوح ‰ بوده‌اند و شهر سامِن (سامین) نیز به علّت قرار گرفتن مقبره این دو برادر به این نام مشهور شده است. از بنای پیشین بقعه اطّلاع دقیقی در دست نیست اما این بنا طبق اظهارات مالک و فنون بکار رفته در ساخت گنبدهای رُک در دوره قاجار ساخته شده و پس از آن نیز تغییراتی در آن صورت گرفته است. به عنوان مثال در حدود 50 سال پیش کف بقعه حدود چهارمتر پُر شده و بالاتر آمده تا دسترسی مستقیم به مقابر اصلی حذف شود. همچنین حسینیه‌ای به ابعاد حدود 11×10 متر در جنوب بقعه ساخته و به آن الحاق شده تا مکانی جهت برگزاری مراسم یادبود اموات باشد.

زمینی که این بقعه در آن واقع شده متعلّق به جد مادری فردی به نام مرحوم حاج عبدالله بوده که از سوی ایشان وقف قبرستان شهر سامِن شده است. در حال حاضر این بنا عام المنفعه بوده و آقای عقیل خاکسار (از ورثه مرحوم حاج عبدالله) متولی آن می‌باشد.

از سمت شرق، فضای اول با پلانی هشت ضلعی به طول ضلع دو متر گنبدی مخروطی و رُک به ارتفاع راس 3/6 متر را بر فراز خود دارد و مقبره سام ‰ در آن قرار گرفته است. فضای دوم مستطیل شکل به ابعاد 3×5/2 متر با گنبدی به ارتفاع راس 6/5 متر، محل مقبره برخی از بزرگان شهر از جمله آیت الله طباطبایی می‌باشد و فضای سوّم با نیم رخی هرمی شکل به ارتفاع راس 2/6 متر و پلانی به ابعاد 4×4 متر یک پیش ورودی مستطیل شکل 4×1 متری دارد و مقبرة هام ‰ در آن قرار گرفته است. پی دیوارها سنگ لاشه و قسمت‌های بالایی آن‌ها و گنبدها آجری است. پوشش داخلی فضاها گچ پرداختی و پوشش بیرونی در برخی نقاط کاه‌گِل و در جاهایی به صورت آجر نمایان است. این بنا اخیراً توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان مورد مرمّت قرار گرفته از جمله اینکه بام آن با عایق رطوبتی پوشانده شده تا پایداری بیشتری در برابر رطوبت داشته باشد.

از ویژگی‌های خاص این اثر می‌توان به فضاهای زیبایی اشاره کرد که با احجام هندسی مخروط و هرم شکل گرفته و درک آن احساس متفاوتی را به بیننده القا می‌کند.

در اطراف این بنا گلزار شهدا و قبرستان قدیمی شهر و باغ‌های میوه قرار گرفته‌اند. فاصله آن با راه اصلی در حدود 50 متر و اطراف بنا تا شعاع حدود 50 متری کاملاً باز است. با توجّه به این مطلب، حریم این بنای تاریخی محفوظ است و بعید به نظر می‌رسد بنای جدیدی در این حریم ساخته شود. با این وجود، اقدامی در خصوص تعیین حریم اثر انجام نشده است.