- چهارشنبه ۲ مهر ۹۳
بقعة این امامزاده در روستاى خضر در شمال شرقى شهر همدان، بر فراز تپّه و مجاورت آبادى به همین نام که امروزه به شهرک مدنی تغییر نام پیدا کرده قرار دارد.
بنا از طرفى مربّع شکل به ابعاد 50/4 متر در هر ضلع و یک سقف گنبدى بر بالاى آن تشکیل شده است. آنچه بیش از همه در این بنا به چشم مىخورد تزیینات خطى زیبا و نفیسى است که بر حاشیه چهار طرف جبهه داخلى آن اضافه شده است.
کتیبهها به خط کوفى و ثلث نوشته شدهاند و محراب بنا نیز داراى کتیبهاى است به خط ثلث که مشتمل است بر آیة «اقبل على صلاتک و لاتکن من الغافلین» در قسمت بالا و حاشیه اطراف محراب به خط کوفى سورة فاتحة الکتاب از بسم اللَّه تا غیراک بوده و حاشیه وسط محراب نیز آیه‌ای از قرآن و این جمله است: قل الحمد لله الدائم الداوم و دو بیتى زیر:
به صحـرا بنگرم صحرا ته وینم به دریـا بنگــرم دریـا ته وینم
به هر جا بنگرم کوه در و دشت نشان از قامت صحراى تو وینم
بر روى حاشیه افقى که یکى از آن‌ها از محراب شروع شده، چهار ضلع داخلى بقعه را دور مىزند و به محراب ختم مىگردد، ابیاتى از فرودسى به خط کوفى معروف به ریحانى گچ برى نمودهاند و این موضوع، یعنى مسطور داشتن اشعار فارسى به خط کوفى در قرن هفتم یا هشتم هجرى تا کنون در هیچ بناى قدیمى دیده نشده منحصر به بقعه خضر همدان است.
اشعار مزبور در برخى موارد خالى از غلط املایى نیست که بر اثر اشتباه کاتب در خط کوفى یا عدم آشنایى است گچ بر به خط کوفى پیش آمده است و به هر حال ابیات زیر در کتیبههاى مزبور به خوبى تشخیص و خوانده مىشود:
به نـام خـداوند جان و خرد زین برتـر اندیشه بـر نگـذرد
ستم دیده را اوست فریاد رس میازید با نـاز و نیـرو به کس
خـداوند نـام و خداوند جاى خــداوند روزى ده رهنـماى
کـه او آفرید این روان و خرد ستایش مر او را به اندر خورد
از ویسـت بالا از ریس پست همه بندگانیم ایــزد یکسـت
کجا شهریاران با تاج و تخت کجــا پهلـوانان پیروز بخت
کجـا آن خردمند گنبد آوران کجـا آن سواران گنجى سران
در این مصراع کلمه گنجى به عوض جنگى مرقوم رفته، و کلمه خردمند هم قبل از سواران در اصل کتیبه اشتباهاً تکرار شده است.
همه خـاک دارند بالیـن و خشت
مگر آن‌که جز تخم نیکى نکشت
حاشیه بالاى دیورا که از گوشه سمت راست دیوار، طرف محراب شروع مىشود، مشتمل بر اشعار زیر است که آن را به خط ثلث بر جسته گچ برى کردهاند:
کجا شهریاران با تاج و تخت کجـا پهلـوانان پیــروز بخـت
کجـا آن خردمند گنبد آوران کجـا آن سـواران جنگى سران
همه خاک دارند بالین وخشت مگر آن‌که جزتخم نیکى نکشت
به نیکــى ببایـد تن آراسـتن که نیکى نشاید ز کس خواستن
همـى تاتوانى به نیکى گراى که این است بر نیکویى رهنماى
سرت گر بساید به چرخ بلند سرانجامت خاک است جاى گزند
کـه تخـت و کله چون تو بسیار دید نخـواهد همى بـا کسى آرمید
جهـانا نـدانم چـبد گـوهرى که خود پرورانى و خود بدروى
به طور خلاصه مىتوان گفت: مهمترین جنبه مورد توجّه بقعه خضر همدان، همان وجود کتیبه خط کوفى قرن هفتم یا هشتم هجرى مشتمل بر اشعار فارسى آن است. و به همین مناسبت جا دارد بقعه خضر مورد تعمیر و مرمّت لازم قرار بگیرد و آثار موجود آن حفظ شود. در سال 1369 براى تعیین حریم بقعه در تپّهاى که بناى امامزاده بر آن احداث شده، گمانههایى زده شده است. تپّه خضر، گورستان مردم روستاست و به شمارة 1077 و در تاریخ 28/03/1354 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
خُفته در مزار: دربارة شخص مدفون در بقعه دو قول است، برخى معتقدند که اینجا تنها قدمگاه حضرت خضر نبى مىباشد، چنان‌که مرحوم مصطفوى باستان‌شناس معروف، تنها از این مکان به بقعه خضر یاد مىکند و هیچ اشاره به امامزاده بودن مزار نمىکند.
عدّهاى دیگر مزار کنونى را متعلّق به امامزاده مىدانند، منتهى از نسب شریف او هیچ اطّلاعى ندارند. و این همان چیزى است که امروزه به آن مشهور و معروف است.
ابن طباطبا از اعلام قرن پنجم، از جمله واردین به شهر همدان را إسحاق الأحنف بن عیسى بن محمّد الأکبر بن علی العریضى بن امام جعفر الصادق بر شمرده و قایل است که او داراى پنج فرزند نسل دار به اسامى عیسى، ابراهیم، موسى، طاهر و محمّد بوده است.
ابو الحسن عمرى، امام فخر رازى، علّامه مروزى و علّامه عمیدى نیز همین قول را ذکر نمودهاند.
او همچنین پسر عموى این امامزاده را به نام ابو الحسین عیسى بن ابراهیم بن عیسى النقیب بن محمّد الأکبر بن علی العریضى را ساکن در همدان دانسته و قایل به تداوم نسل او در این شهر شده است.
علّامة نسّابه عمیدى، از اعلام قرن نهم هجرى، عبداللَّه الأحنف بن عیسى النقیب بن محمّد الاکبر بن على العریضى بن امام جعفر صادق برادر اسحاق احنف را ساکن شهر همدان ذکر نموده و مىنویسد: او داراى 13 پسر بود که من جمله آن‌ها خضر، اسحاق، حسین، عبداللَّه، عیسى، حمزة، طاهر و على بودند که به عریضیتون مشهور هستند. بنابراین معلوم مىگردد که امامزاه خضر بن عبداللَّه الأحنف بن عیسى النقیب بن محمّد الاکبر بن علی العریضى بن امام جعفر صادق که با چهار واسطه به امام ششم نسب مىرساند، در همدان سکونت داشته است.
او سیّدى جلیل القدر، شریف و از خانواده نقابت و سیادت و کرامت بود. ظاهراً وفات سیّد خضر در ربع آخر قرن چهارم هجری بوده است.
- ۲۳۰۹
- ادامه مطلب
