مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزاده در 16 کیلومترى شمال خاورى شهر سارى، در میان گورستان عمومى روستاى اسرم قرار دارد.

بناى قبلى که از خشت و گل بوده را تخریب و به جاى آن بنایى مستطیل شکل به ابعاد 30×20 متر ساخته‏اند. بام بقعه پشم سیمان (ایرانیت) است و سقف را با ایجاد تورفتگى به شکل کاسه و سه گنبد بزرگ تعبیه نموده‏اند و الباقى سقف را پلکانى ساخته‏اند. تمام دیوارهاى حرم را پنجره گذاشته‏اند که صورت زیبایى به بقعه داده است. قبر امامزاده در ابتداى درب باب الحوائج است که به صورت سه طبقه و با سنگ مرمر تزیین شده است. سنگ‏هاى قدیمى متعلّق به قرن هفتم و هشتم هجرى در پیرامون بقعه، در بازسازى حرم کشف شده که اینک در منزل یکى از اهالى نگه‏دارى مى‏شود و نشان از قدمت این مزار و گورستان آن دارد. زمین این زیارتگاه حدود 35000 مترمربع است.

خفته در مزار را سیّد حمزة بن جعفر بن عبداللّه‏ بن زید بن یحیى بن صالح بن امام
موسى کاظم  علیه‏السلام معرّفى مى‏کنند و مى‏گویند که وى به اتّفاق همشیره محترم خود به
نام محرم خاتون و والده مخدّره خود به نام حلیمه خاتون پس از به شهادت رسیدن

سیّد حمزه در قریه فعلى اسرم که در زمان شهادت آن به دشت اسرم موسوم بود،
مدفون شدند. قبر خواهر امامزاده درست در سمت شرق بقعه به فاصله حدود هفتاد
مترى و قبر مادرش درست در جنوب بقعه به فاصله حدود صد و پنجاه مترى واقع
شده است.

هر چند برخى از قسمت‏هاى داستان فوق صحیح به نظر مى‏رسد، اما بخش اعظم
آن که شجره نامه امامزاده است، صحیح نمى‏باشد. زیرا به اتّفاق نقل همه علماى
انساب، امام موسى کاظم  علیه‏السلامفرزندى به نام صالح نداشته تا از او یحیى و در نتیجه
سیّد حمزة بن جعفر بن عبداللّه‏ بن زید به دنیا آمده باشد. به طور کلّى، فرزند داشتن
امام موسى کاظم  علیه‏السلامبه نام صالح، فرع بر فرزند داشتن سیّد صالح به نام حمزه است. از
این رو چنان چه که در کتاب بارگاه آزادگُلِه اشاره شد، امامزاده‏اى که در این نواحى به
شهادت رسیده و نامش نیز حمزه باشد سیّد حمزة الاصغر المقتول بن عیسى بن
محمّد البطحانى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن  علیه‏السلام است که نسب شریفش
با پنج واسطه به امام حسن مجتبى  علیه‏السلاممنتهى مى‏شود.

قدیمى‏ترین سندى که از سکونت و شهادت سیّد حمزه در طبرستان = سارى خبر
مى‏دهد، ابوالفرج اصفهانى است که مى‏نویسد: «حمزة بن عیسى بن محمّد بن قاسم بن
حسن بن زید بن امام حسن  علیه‏السلام در پیکارى که بین یعقوب لیث صفّارى و حسن بن
زید داعى صورت گرفته به شهادت رسیده است.»

علاّمه سیّد جعفر اعرجى، حمزه را دو تن شمارش کرده و مى‏نویسد: آنان دو برادر
به نام «حمزتان الاکبر و الاصغر، فقد انتقلا الى طبرستان، و قتلا بها و العقب من
أحدهما؛ حمزه اکبر و حمزه اصغر بودند که به طبرستان مهاجرت نموده و در آنجا به
شهادت رسیدند و تنها یک تن آنان نسل داشته است.»

حمزه اکبر مکنّى به ابورضا است که به حمزه رضا شهرت پیدا کرده و در هولار

سارى داراى گنبد و بارگاه مى‏باشد. مرحوم بیهقى سن او را در روز شهادت سى سال
نوشته است که معلوم مى‏شود حمزه اصغر شهید که در اسرم مدفون است به اختلاف
یک یا دو سال از برادر کوچک‏تر بوده و در سن بیست و نه یا بیست و هشت سالگى به
شهادت رسیده است.

عبیدلى نسّابه نام حمزه را ذکر نموده و براى او سه برادر به اسامى على نقیب
طبرستان، و ابوتراب محمّد و حسین[1] ذکر مى‏نماید.

علاّمه نسّابه ابوالحسن عمرى، خواهران حمزه شهید را پنج تن به اسامى زینب
کبرى، زینب صغرى، اُمّ سلمه، اُمّ على و اُمّ الحسین معرّفى مى‏کند و مى‏نویسد او
داراى یازده برادر بود که یوسف در گرگان و عبداللّه‏ در طبرستان = سارى، صالح، یحیى
و... بوده‏اند. سپس اضافه مى‏کند که حمزه اصغر شهید داراى شش فرزند بوده که سه
نفر آنان پسر و سه نفر آنان دختر بودند؛ که اسامى آنان عبارتند از: میمونه، مبارکه،
صفیّه، و شریف نقیب در طبرستان ابوعلى عیسى (که در طوس کلا مدفون است) و
قاسم اعرج که به میمون معروف بوده و على که در سارى بوده است و از صاحب نفوذان
سادات به شمار مى‏رفت.

امام فخر رازى، گفتار ابوالحسن عمرى را تایید کرده است و مى‏نویسد: برادر سیّد
حمزه که على نام داشت نقیب طبرستان بود و از نزدیکان سیّد حسن بن قاسم بن
حسن بن على بن عبدالرحمن الشجرى معروف به داعى صغیر به شمار مى‏رفته است.

ابن عنبه فرزندان حمزه شهید را در رى و سارى ساکن مى‏داند و از آنان به
شایستگى یاد مى‏کند.

سیّد مهدى تفرشى نیز از شهادت سیّد حمزه اصغر و سید حمزه اکبر در طبرستان

خبر داده است.

سیّد عبدالرزاق کمونه نیز این اقوال را ذکر مى‏نماید و تاریخ شهادت این دو سیّد
بزرگوار را در زمان حمله یعقوب لیث صفارى در سال 260 ه . ق ذکر مى‏نماید.

از متون تاریخى و منابع انساب به دست مى‏آید که این دو برادر از نزدیکان حسن
بن زید داعى ـ مؤسّس دولت علویان طبرستان و از سپه‏سالاران سپاه وى و از شجاعان و
ابطال سادات به شمار مى‏رفتند که در جنگى که با یعقوب لیث صفّارى اتّفاق افتاد، این
بزرگوار در دشت اسرم به شهادت رسید و برادر بزرگ ترش حمزه اکبر در منطقه هولار
شهید شده است. دیگر برادران وى به کیاسر و هزار جریب مهاجرت و متوارى شدند.
بجاست هیأت امناى امامزاده حمزه، پانزده محرم هر سال را به عنوان روز شهادت این
دو یادگار امام حسن مجتبى  علیه‏السلاممجلس عزا بر پا دارند و به پاس فداکارى‏هاى این
فرزندان پاک رسول خدا  صلى‏الله‏علیه‏و‏آله، ذکر مصیبت و فضایل و کرامات آنان نقل شود.[2]