مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزاده در جنوب غرب روستاى سلمان آباد و در منطقه اى واقع شده که در جنوب شرق آن، شهرک حسن آباد فشافویه، در شمال غرب، اتوبان قم ـ تهران و در شمال آن، روستاى وهن آباد و فرودگان امام خمینى (رحمه الله) قرار دارد. پس از ورود به جاده روستاى سلمان آباد، این جادّه دو قسمت می‌شود. قسمتى به روستا می‌رود و راه دیگر به امامزاده منتهى می‌شود.

طرح فعلى بقعه از یک گنبدخانه، ایوان ورودى و یک فضاى جانبى تشکیل شده است. پیرامون این مجموعه، صحنى نسبتاً بزرگ قرار گرفته است. ایوان اصلى در شمال شرقى گنبدخانه و فضاى جانبى در شمال غربى آن قرار گرفته‌اند. مساحت بناى امامزاده 140 متر مربّع و مساحت عرصه آن 8400 متر مربّع است.

در ورودى از جنس فلز، سبز رنگ به ابعاد 4×3 متر است و در شمال شرق صحن واقع شده است. حصار صحن به صورت دیوارهاى آجرى است. در قسمت‌هایی از کرانه دیوار، درختانى جلوه نمایى می‌کند. تمامى قسمت‌های کف صحن، خاک است و تنها از در ورودى تا پلّه‌های زیارتگاه آسفالت شده است.

بقعه در مرکز صحن قرار دارد. سرویس بهداشتى و غسّالخانه نیز در ضلع شمالى صحن واقع شده‌اند. در صحن، امواتى به خاک سپرده شده‌اند و صحن به صورت قبرستانى محلّى در آمده است. نماهاى مختلف این بقعه به طور عمومى آجر کارى است.

در نماى شمال شرقى، نماى ایوان ورودى و نماى فضاى جانبى دیده می‌شود.

داخل فضاى ایوان تا ارتفاع یک متر، ازاره اى از سنگ مرمر سفید است و پس از آن گچ کارى است. نیم طاق ایوان به صورت سه ترکى (سه بخشى) است. قوس پنجره مشرف به گنبدخانه به صورت نیم دایره است. کف ایوان نیز با سنگ مرمر کرم رنگ پوشیده شده است. در اضلاع شمال غربى و جنوب شرقى فضاى داخل ایوان، طاقچه‌هایی قرار گرفته که کف آن‌ها و بیست سانتى متر پایین جداره‌های طاقچه‌های مذکور، سنگ مرمر سفیداند. ابعاد هر یک از طاقچه‌ها 80×50 سانتى متر و ارتفاع آن، 20/1 متر است. پلکان موجود در ضلع شمال غربى نیز آجرى است که داراى ده پلّه هر یک به ارتفاع بیست سانتى متر تا سى سانتى متر است. این راه پلّه راه ارتباطى ایوان و پشت بام است. دیوارهاى اطراف راه پلّه و خود آن، کاهگل است.

در قسمت پاى قوس نیم طاق ایوان، دو چوب مهار (کش) قرار دارند. ایوان با چهار پلّه به حیاط متصل است. پلّه‌ها با سنگ مرمر سفید پوشیده شده‌اند و ارتفاع هر یک از پلّه‌ها بیست سانتى متر است. ابعاد ایوان، 4×3 متر و ارتفاع آن پنج متر است. در دو طرف ایوان سه طاق نما دیده می‌شود که به صورت عمودى روى هم قرار گرفته‌اند.

قوس این طاق نماها به صورت نیم دایره است. در نماى فضاى جانبى نیز طاق نمایى دیده می‌شود. نماى جنوب شرقى هم آجرنما و نامتقارن است که در آن چهار طاق نما دیده می‌شود. کوچکى و بزرگى طاق نماها باعث عدم تقارن این نما شده است. با توجّه به آثار بر جاى مانده در این نما، ظاهراً در گذشته درى مرتبط با گنبدخانه در آن قرار داشته که امروزه مسدود است. نماى جنوب غربى نیز آجر نما و نامتقارن است که در آن چهار طاق نما قرار دارد. در نماى شمال غربى، جداره آجرى فضاى جانبى و طاق نماى جداره ایوان دیده می‌شود.

نماى درونى از یک فضاى جانبى و گنبدخانه تشکیل شده است. براى ورود به گنبدخانه باید از یک درِ فلزى سبز رنگ به ابعاد 2×1 متر که در ایوان قرار دارد، عبور کرد.

فضاى داخل گنبدخانه گچ کارى است که در جداره‌ها تا ارتفاع حدود 20/1 متر، رنگ سبزى روى لایه گچ، زده شده است. در گوشه‌ها نیز چهار پاباریک ساخته شده است. درهاى موجود در این فضا فلزى سبز رنگ، کف نیز موزاییک کارى شده است. چهار طاق موجود در جداره‌های گنبدخانه داراى قوس کمانی‌اند. در دو طرف طاق سمت قبله دو طاق نماى قوسى تیزه دار دیده می‌شود. گنبدخانه یک لوستر مرکزى دارد. در این فضا تعداد زیادى تابلو دیده می‌شود که حاوى شمایل ائمه (علیهم السلام)، زیارتنامه و زیارت «وارث» است. داخل فضاى جانبى ازاره اى به ارتفاع 20/1 متر از سنگ گرانیت سیاه دارد و پس از آن گچ کارى است. سقف را نیز به صورت گهواره اى اجرا کرده‌اند. درها و پنجره‌ها از جنس فلز سبز رنگ و داراى شیشه‌های ساده است. کف با موزاییک فرش شده است. قوس طاق متصل به گنبدخانه، از نوع کمانى است.

ابعاد ضریح 30×2 و به ارتفاع 50/1 متر و چوبى مشبّک است. دور تا دور ضریح پارچه سبز رنگ کشیده شده و روى آن تعدادى پرچم با نام ائمه اطهار (علیهم السلام) نصب کرده‌اند.

ابعاد سنگ قبر، 80/2×80/1 و ارتفاع یک متر است. جنس بیرونى سنگ قبر از گچ است.

روى سنگ قبر با پارچه بزرگ طرح دارى پوشانده شده و روى آن گلدان، گل، رحل و قرآن دیده می‌شود.

گنبد کوچک و ظاهرى بقعه با پوشش سقف گندخانه ارتباطى ندارد و فقط روى گنبد و طاق گنبدخانه قرار گرفته است. این احتمال وجود دارد که این گنبد، بعدها اجرا و اضافه شده باشد. گنبد کوچک فوقانى، سیمانى است که روى آن رنگ سبز زده شده اما رنگ سبز به مرور زمان از بین رفته است. ساقه آن نیز بلند و آجرى، و پایه ساقه کوتاه و سیمانى است. این گنبد تیزه دار است.

سقف گنبدخانه در پوشش داخلى، طاقى تیزه دار است که لایه داخل آن را گچ کارى کرده‌اند. بالا طاق گنبدخانه مسطح، و روى آن گنبد کوچکى قرار گرفته است. سقف مسطح بقعه را در تمام قسمت‌ها آسفالت کرده‌اند. ارتفاع نوک گنبد کوچک فوقانى تا کف بقعه 5/10 متر و تا کف صحن 20/11 متر است. ارتفاع داخلى در گنبدخانه شش متر، قطر گنبد کوچک 20/2 متر و قطر ساقه آن 80/2 متر، و قطر داخلى گنبدخانه حدود پنج متر است.

طرح فعلى بقعه به صورت بنایى منفرد است که از یک گنبدخانه، یک ایوان ورودى و یک فضاى جانبى مرتبط با گنبدخانه تشکیل شده است. بناى بقعه به طور کلّى قدیمى است و قدمت نسبتاً بالایى دارد. تنها بخشى که احتمالاً جدید است و بعدها به بقعه افزوده شده، گنبد کوچک فوقانى بقعه است. با فرض و احتمال جدید بودن این گنبد، پوشش سقف گنبدخانه در گذشته نیز چندان مشخص نیست. بناى بقعه تعمیر شده، اما تعمیرات بیرونى کامل نیست و نیاز به مرمّت بیشترى در نماها احساس می‌شود. اسپرهاى دو طرف ایوان در قسمت فوقانى کمى به دو طرف متمایل شده‌اند و هر لحظه امکان فرو ریختن آن وجود دارد و نیازمند رسیدگى جدى است. اندود گچى لایه داخل سقف فضاى جانبى نیز در قسمت‌هایی ریخته است.

در شمال غرب بقعه، نمازخانه اى به ابعاد 50/6×3 و ارتفاع چهار متر از کف قرار دارد. در ورودى نمازخانه در شمال غرب آن واقع شده و داراى پلّه اى به ارتفاع هشتاد سانتى متر است. در ورودى به ابعاد 40/1×1 متر و به رنگ سبز است. پس از در ورودى یک پله پانزده سانتى مترى وجود دارد. 30/1 متر دیوار از سنگ گرانیت و بقیه دیوار، گچى و بدون رنگ از جنس کاهگل است. نماز خانه داراى دو پنجره در جنوب غربى و شمال شرقى است، و کف آن از موزاییک است.

در داخل حرم فقط قبر مشهدى حاج آقا مهابادى فرزند محرم که در تاریخ 15/11/52 مرحوم شده است در جنوب غرب ضریح قرار دارد. وى از خادمان قبلى امامزاده بوده است.

به دلیل وجود قبرستان و غسّالخانه در این مکان، اهالى قدیمى که اکنون ساکن حسن آباد هستند، براى به خاک سپردن امواتشان بدین مکنان می‌آیند.

به اعتقاد اهالى و براساس زیارت نامه و به استناد کتاب کنزالانساب، امامزاده قاسم را فرزند نوح بن امام موسى کاظم (علیه السلام) می‌دانند که بدون شک این ادّعا منشأ صحیحى ندارد، زیرا در میان فرزندان امام موسى کاظم (علیه السلام) نوح نامى یافت نمی‌شود تا از او قاسم بن نوح به وجود آمده باشد. ^([1])