مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

امامزاده محمّد افطسى ـ تفرش‏

 

یکى از مزارات با شکوه و مجلّل استان مرکزى، بقعة متبرکة امامزاده محمّد افطسى است که جدّ مقام معظّم رهبرى ـ دامة برکاته ـ مى‏باشد و در محلّة فم شهر تفرش قرار دارد.

ساختمان بقعه، بنایى چهار ضلعى متساوى الأضلاع به  دهانة 6 و ارتفاع 9 متر است که در هر ضلع شاه نشینى به دهانة 3 متر و عرض‏هاى مختلف از یک تا دو متر ساخته شده و از هر کدام، درى به خارج گشوده مى‏شود و جلوى هر یک از درها، ایوانى احداث شده است. در کمرگاه هر شاه نشین، پوششى تخت افزوده و آن را به صفّه‏هاى تحتانى و فوقانى تقسیم کرده‏اند. ازارة بقعه، تا ارتفاع دو مترى آراسته به کاشى‏هاى خشتى کوچک شش‌ضلعی با زمینة لاجوردى است که در میانة آن‌ها، درِ چهار قابى از کاشی‌کارى معرّق به رنگ‌های مختلف قرار داده‏ اند.

بالاى ازاره بدنة بقعة ـ اعم از جرز و اسپر و بغله‏هاى صفّه‏ها ـ آراسته به نقّاشى‏هاى جالب توجّه و رنگ‏آمیزى شده است. در کمرگاه بقعه، کتیبه‏اى کمربندى از کاشى‏هاى خشتى مربّع زمینه سفید به خط ثلث برجستة طلایى رنگ است که روى آن، سورة جمعه و در پایان، تاریخ 1056 هـ. ق قالب ریزى شده است. حرم چهارضلعى با استفاده از فیلپوش‌ها به هشت ضلعى متساوى تبدیل شده و در این قسمت، هشت طاق‌نما ساخته شده که بغله‏هاى اسپر و جرزهاى فاصل میانة آن‌ها آراسته به گچبرى توأم با رنگ‏آمیزى است. روى این قسمت، طرح بنا به شانزده ضلعى تبدیل و شانزده طاقچة مزیّن به گچ‌برى و نقّاشى در آن کار شده است. بالاى این قسمت نیز شکل ساختمان به فلکه‏اى تبدیل و با طاق و پوشش عرقچینى بنا با نقشة رسمى بندى بر آن بالا آمده است. تمام بدنة این پوشش، آراسته به گچ‌برى و نقّاشى رنگین است و در آن، چهار نورگیر یا هواکش با پوشش مشبّک تعیبه کرده‏اند.

گنبد بیرونى بنا از نوع شلجمى به ارتفاع تقریبى 12 و قطر 10 متر و گردنى استوانه‏اى به بلندى 5 متر است که با کاشی‌کارى معرّق و معقلى تزیین گردیده است. در قسمت بالاى گردنى، کتیبه‏اى از کاشى معرّق به خط ثلث سفید در زمینة لاجوردى قرار دارد که روى آن، سورة جمعه خوانده مى‏شود.

همچنان که اشاره شد، این بنا چهار ایوان دارد که به جز ایوان شمالى، بقیّه داراى جدار سفید کارى با سقفى رومى پوش‏اند. ایوان شمالى که مقابل در ورودى به صحن واقع است، آراسته به گچ‌برى توأم با نقّاشى و رنگ‏آمیزى است و داراى کتیبه‏اى کمربندى از گچ‌برى است که دنبالة آن به طور عمودى، در قوس طاق‌بند جلوى ایوان را زینت بخشیده است و روى آن، به خط نستعلیق ابیاتى گچ‌برى شده است. ایوان سردر ورودى به صحن واقع در کنار خیابان نیز باستانى و زیباست. این ایوان، به دو سکوى سنگى و سطح سنگ فرش به دهانة 5 متر، عرض 4 و ارتفاع 9 متر است که بغله‏ها و اسپر آن از روى سکوها به ارتفاع دو متر آراسته به کاشى‏هاى مسدس قالب کوچک فیروزه‏اى از عصر صفوى است. در کمربند این ایوان، کتیبه‏اى از کاشى‏هاى خشتى به خط ثلث سفید در زمینة لاجوردى است که روى آن، احادیثى نوشته‏اند. کتیبة دیگرى نیز به خط نستعلیق سفید، از کاشى خشتى در این ایوان وجود دارد که بر آن،
سه بیت شعر نوشته‏اند. متن این شعر حاکى از این است که ایوان سردر، در سال 1050 هـ. ق توسّط خواجه مؤمن در زمان شاه عبّاس صفوى ساخته شده است.

دربارة شخص مدفون در این بقعه دو دیدگاه است.

طبق قول مشهور، میرمحمّد مدائنی بن حسن بن حسین بن حسن افطس بن علی اصغر بن امام سجّاد ‰ که با چهار واسطه به امام چهارم نسب می‌رساند و از اجداد مقام معظّم رهبری است در این بقعه آرمیده است.

مرحوم فیض  معتقد است که سیّد محمّد مدائنی در مسجد ششنا و تفرش مدفون است و شخص مدفون در این بقعه پسر برادر او سیّد محمّد بن حسین بن حسن بن حسین بن حسن افطس بن علی الاصغر بن امام سجّاد ‰ می‌باشد.

به هر حال حسینی بودن شخص مدفون در این بقعه از مسلّمات تاریخی است.

حسن بن محمّد بن حسن قمّى، متوفّاى 378 هـ. ق، مؤلّف کتاب تاریخ قم دربارة این امامزاده و کشف کرامت او در بدو ورودش به شهر قم مى‏نویسد:

«ابوالفضل حسین بن حسن بن حسین بن حسن الأفطس بن على الاصغر بن امام زین العابدین ‰ از حجاز به جانب قم هجرت کرد و قصد داشت که با کاروانى به سوى دیلم (طبرستان) سفر کند و او را اسبى بود یگانه و اصیل که چون هنگام حرکت بر نشست، هر قدر او را رکاب و نهیب زد از جاى نجنبیده پس این امر را به فال بد گرفته از اسب فرود آمد و در قم متوطن شد و کاروان حرکت کرد.

او منتظر علّت و کشف این حادثه بود، تا این‌که خبر رسید کاروان مزبور در راه با قاطعین طریق برخورد شده و بهر جهت همگى بقتل رسیده‏اند.

در نتیجه رفتار اسب را به شکون گرفته و ماجرا گوش به گوش شهرت یافت تا به گوش خلیفه المنتصر بالله عبّاسى رسید و نامبرده به عامل قم براى خرید اسب ماموریّت بخشید. ولى حسین اسب مزبور را با زین و برگ آراسته به رسم هدیه پیش کش خلیفه گردانید و خلیفه
هم چند دهکده معتبر خالصه به اسامى دو دهک و متعان و ناروان را بدو واگذاشت».

مؤلّف تاریخ قم اضافه مى‏کند که «ابوالفضل حسین بن حسن، به قم یک پسر آورده است به نام محمّد و خود در این شهر وفات یافت. محمّد بن حسین از فقهائى بود که از امام حسن عسکرى ‰ روایت مى‏کرده و من او را در باب علماء یاد کرده‏ام و چون وى بالغ و عاقل گردید در این ضیعت‌ها مدّتى متصرّف شد و بعد از آن از ضبط آن املاک عاجز و آن‌ها را به بعضى اعراب منتقل کرد و بعد از مدّتى سلطانى شدند».

عبیدلى نسّابه، همین شجره را تأیید و علّامه نسّابه ابن طباطبا هجرت محمّد بن حسین بن حسن را به قم ذکر مى‏نماید.

مرحوم عبّاس فیض، محمّد بن حسین را از صحابة خاص امام حسن عسکرى ‰ و محدّثى جلیل دانسته و مى‏نویسد که وى بدون واسطه از آن امام روایت مى‏کرده است و پس از رحلت امام عسکرى ‰ ، وضع سامرا را براى اقامت ناپسند دیده و به اتّفاق برادران به سوى ایران آمده‏اند. ظاهراً این مطلب دربارة حسین بن حسن بن حسین بن حسن افطس باشد زیرا به گفتة مؤلف تاریخ قم، محمّد در قم به دنیا آمده است. از این‌رو، حسین از اصحاب امام حسن عسکرى ‰ محسوب مى‏شود و او است که با برادران خود به ایران مهاجرت کرده است زیرا:

علماى انساب مى‏نویسد: حسن بن حسین داراى 10 فرزند به اسامى زیر بوده‏اند: على الشجاع الامیر بالمدینه، عبدالله، عبید الله، حسین، احمد، حسن و...

ابوالحسن على مشهور به دینورى است او در سال 189 هـ. ق در مدینه به دنیا امد و در سال 274 هـ. ق در حالی که 85 سال عمر داشت در دینور وفات کرد و هجرت او به دینور به امر امام جواد ‰ و داراى علم و فضل و شجاعت بسیار بود.

بنابراین عموى امامزاده محمّد، همان ابوالحسن على دینورى است که به امر امام جواد ‰ به دینور مهاجرت نموده
و در آن‌جا به ارشاد و فضل معارف اهل بیت ‰ همّت و اشتغال داشته است.

بقعة امامزاده محمّد افطسی، به شمارة 432 و در تاریخ 5/12/1341 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.

با سلام

آیا از ورود یا سکنای این بزرگوار یا یکی از بنی أفطس در تفرش در تاریخ آمده است؟

ابن طباطبا تنها از اولاد علی بن موسی عریضی نام میبرد که وارد تفرش شدند. 

کثیری از سادات تفرش أفطسی هستند، ولی ذکری از ورود آنها به تفرش نیافتم. گرچه ممکن است بعدا از قم به تفرش رفته باشند، ولی زمان این انتقال معلوم نیست و برای همین گمانه‌زنی نسبت به انتقال بنی أفطس به تفرش خیلی سخت است. 

یک نفر دیگر که احتمال دارد در این مزار باشد محمد الأصغر بن الحسین بن الحسن الأفطس که فرزندی به نام أبوالعباس أحمد دارد. ابن طباطبا از انتقالش به «باسیان» گفته است و از داشتن سه فرزند خبر داده است. می‌شود تصور کرد که محمد الأصغر مذکور با خانواده به تفرش رفته باشد. انگار محمدی که جد سادات أفطسی تفرش است صاحب فرزندی به نام أحمد بوده که به سلطان العلما معروف شده. 

از سویی بخاطر همجواری قم و تفرش، احتمال انتقال بیناشهری بیشتر است، و بر این مبنا این مزار را از محمد بن الحسین بن الحسن بن الحسین بن الحسن الأفطس بدانیم به نظر می‌آید درست‌تر باشد.

ابن طباطبا از اولاد او سخن نمی‌آورد ولی امکان دارد پسری به نام أحمد داشته است. 

 

ای کاش خیلی از مخطوطات تحقیق ناشده در باب انساب که در کتابخانه‌ها منتظر تحقیق هستند گردآوری شوند. شاید در فهرستگان هم نسخی از کتابهای کمتر دیده شده اثری باشد. و برخی از کتابخانه‌های خصوصی هم حاوی کتب انساب هستند.

 

 

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده