مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در یک کیلومترى اردشیر آباد توز واقع است.

اصل بناى مقبره مستطیل شکل بوده و از دو قسمت سرسرا و محل اصلى مقبره تشکیل مى‏یافته است.این مقبره احتمالاً چندین بار تعمیر شده که بر اثر آن، شکل و ترکیب بنا عوض شده است. از روى آثار باقیمانده و پى ستون‏هاى قدیمى، زیربناى پیر هدّاف که مدفنى در وسط آن قرار دارد، مستطیلى به اضلاع 5/7 در 70/3 متر با عرض دهانه ورودى 70/2 متر است.

در چهار گوشه بنا، آثار چهار طاق وجود دارد که مصالح باقیمانده در ته ستون‏ها و پى‏ها حکایت از قدمت و کهنگى آن مى‏کند. روى هم رفته، مصالحى که در ساختمان‏هاى قدیمى و ستون و پى سازى بنا به کار رفته، همه از نوع مصالح ساختمانى ساسانى و پیش از اسلام است؛ یعنى سنگ‏هاى قلوه‏اى ملاط گچ و گل و قسمتى سنگ‏هاى تراشیده نامنظم که معلوم است در وضع اوّلیه، پوشش زینتى بعضى از قسمت‏ها بوده و امروزه براى محافظت دیوار یا نماى خارجى به کار برده شده است که هیچ گونه تناسبى ندارد. در ضلع جنوبى بناى قدیم، آثار یکى از ستون‏ها یا برج‏ها باقى است و آن دیوار جسیمى به قطر چهار متر است که اطراف آن را دیوارى از مصالح قدیمى بنا ساخته‏اند. اتلال شهر قدیم توج، در گرداگرد این بنا قرار گرفته است. سبک ساختمان و طرز قرار گرفتن راهرو و سرسرا و در ورودى و درهاى ورودى جانبى و راهروى پیشخوان، طورى است که با سبک و ترتیب ساختمان‏هاى مذهبى روستاها وشهرهاى کوچک ایران و جنوب ایران کاملاً مغایر است. به نظر مى‏رسد که این مقبره، از ساخته‏هاى اواخر ساسانى یا اوایل اسلام باشد.

شخص مدفون را از امراى عرب مقتول در جنگ توج (16 - 19 هـ . ق) مى‏دانند که صحیح به نظر نمى‏رسد. ممکن است این بنا، مدفن هداب، پدر امیرفرامرز ـ فرمانرواى این دیار در اواخر دورة ساسانى ـ باشد که به تدریج رنگ مذهب و مسجد گرفته است و امیر تبدیل به پیر و هدّاب تبدیل به هدّاف و مقبره تبدیل به مسجدو زیارتگاه شده است. بعید هم نیست که هداب یا هداف، از سرکردگان «شهرک» ـ مرزبان فارس ـ بوده باشد که در جنگ با اعراب کشته شده است.