مزارات ایران و جهان اسلام

این مجموعه از بناهای دورة قاجار است که تعمیرات زیادی در آن صورت گرفته است. درِ ورودی مجموعه، چوبی و به طول و عرض 175×22 سانتی‌متر در جانب جنوب واقع شده و زنجیری به دو طرف چهارچوب آن متّصل است و قفل‌هایی به آن آویزان است. دالان مستطیل شکل کوچکی بعد از ورودی جلب توجّه می‌کند که سکّویی روبه‌روی در تعبیه شده است. بعد از دالان که سقف آن چوبی است به وسیلة دو پلّه وارد حیاط اوّل می‌شویم که در ضلع جنوبی آن شاهد ایوان کوچکی هستیم که دو ستون چوبی نگهدارندة سقف آن می‌باشد. عرض آن دو متر و در حال حاضر دیوار آن سیمانی و کف آن موزائیک شده است.

در میان صحن، حوض آبی جهت وضو گرفتن تعبیه شده و در اطراف آن صفّه‌ای سنگی به ارتفاع سی سانتی‌متر به وسیلة ملات سیمان به هم متّصل گشته که معروف به سنگ نماز می‌باشد.

ایوانی در شمال غرب قرار دارد که به وسیلة دو پلّة کوچک به دو حجره راه دارد. این حجره به ابعاد 40/2×90/2 متر و دارای پنج طاقچه است. حجره کوچکی در ایوان شمالی واقع شده که یک در ورودی کوچک و سه پنجره مربّع شکل کوچکی که روشنایی آن را تأمین می‌کند و شش طاقچة مربّع و 10 طاقچه مستطیل شکل در آن واقع شده است. این حجره به ابعاد 40/2×90/1 متر است. حجره دیگری که درِ ورودی آن از ایوان شمال شرقی است، وجود دارد که دارای سه پنجره چوبی می‌باشد. در داخل حجرة اوّل در دو طبقه، دورتادور اتاق، طاقچه‌هایی ساخته شده است که
ردیف اوّل 10 طاقچه مربّع شکل و در بالای آن 4 طاقچة مستطیل شکل ساخته شده که سه طاقچة آن بر روی پنجره‌هایی رو به حیاط واقع گردیده است.

دالانی در ضلع شمال شرقی حیاط اوّل واقع شده که به وسیلة سه پلّه از سطح حیاط بالاتر می‌باشد. در دیوار غربی این دالان، حجره‌ای شبیه حجرة کناری آن با سه پنجره وجود دارد. دالان دیگری هم به صورت شرقی غربی واقع شده که درِ دوّم این بنا در ضلع شرقی این دالان واقع شده و در قسمت مقابل آن یعنی در سمت غرب با یک در وارد حیاط دوّم این مجموعه می‌شود. در کنار آن (در شرق درِ دوّم) سرویس‌های بهداشتی واقع گردیده است.

در دیوارة جنوبی دالان شرقی غربی، یک ایوانی به طول و عرض 80/3×1 متر واقع شده است. در بالای حجرات شمال، حیاط اوّل این بنا، طبقة دوّمی هم با سه حجره قرار دارد که دارای ایوان
و ستون‌های چوبی می‌باشد. در ضلع غربی حیاط اوّل، که صحن اوّل مسجد هاجر خاتون واقع شده به وسیلة پنج پلّه به دالان
غربی راه می‌یابد که به مسجد متّصل می‌شود و ازارة دیوار داخل مسجد از موزائیک‌های بزرگ است.

این مسجد توسّط مرحوم الله یعقوب نامی ساخته شده است اما بر اثر گذشت زمان و عدم رسیدگی رو به ویرانی نهاد تا این‌که مرحوم قدوة العرفا، حاج شیخ شکرالله ملقّب به محی الدّین و مشهور به شهباز در زمان سلطنت ناصرالدّین شاه قاجار و پس از بازگشت از بغداد در سال 1282 هـ . ق در زاویة مقدّسة هاجریه ساکن شد و به بازسازی و تکمیل و توسعة بارگاه امامزاده و مسجد آن پرداخت و در سال 1285 هـ . ق به پایان رسید. از همان زمان تاکنون، اساتید و قاریان قرآن کریم در حجره‌های بالاسر و قبّة هاجریّه به تدریس و قرائت قرآن کریم اهتمام داشته‌اند که خود جلوه‌ای از معنویت این آستانه مقدّسه است.

مسجد، گچکاری شده و پنجره‌های چوبی در ضلع شرقی و دو هواکش مربّعی در دیوارة جنوبی دارد. دور تا دور آن، طاقچه‌هایی قرار گرفته و محراب گچ کاری شدة زیبایی در دیوارة جنوب ساخته شده است.

در وسط مسجد، محلّی برای قراردادن آتش از سنگ و به شکل مربّع ساخته شده که از سه قسمت تشکیل یافته و آتش را میان آن قرار می‌دهند و اضلاع آن 152 سانتی‌متر است. ستون آهنی در وسط مسجد وجود دارد که سقف مسطّح آن را نگه دارد. در ضلع شمال غربی مسجد، اتاق کوچکی است که دارای دو در ورودی می‌باشد که یکی از داخل مسجد و دیگری از دالان غربی به مسجد راه دارد و در انتهای آن 7 پلّه است که به طبقة دوّم هدایت می‌کند که در آن‌جا دو حجرة کوچک و سپس توسّط 4 پلّه به بام مسجد و شبستان بقعه راه می‌یابد.

در شمال غربی صحن، به وسیلة سه پلّه به دالان رهنمون می‌شویم که بنای امامزاده در آن‌جا واقع شده و شامل یک شبستان ورودی کوچک است که پس از عبور از یک درِ ورودی به اتاق مرقد راه می‌یابد و دارای پنجره‌هایی است که در ضلع جنوب شرقی اتاق تعبیه شده و طاقچه‌ای در آن قرار دارد.

ازارة داخل اتاق مرقد، هم مانند ازارة مسجد از موزائیک به ارتفاع 95 سانتی‌متر است. آئینه‌ای هم که بالای آن گچبری دارد، در دیوارة غربی مقبره واقع شده است. در وسط اتاق مرقد، صورت قبری، شبیه گهواره‌ای به ارتفاع 80/1 متر قرار دارد که روی آن پارچه سبز انداخته‌اند.

صحن دوّم بنا، دارای حوض آب و یک فواره است. در ضلع شمال شرقی صحن، توسّط دیواری جدا می‌شود که در آن باغچه و چند درخت کهنسال جلب توجّه می‌کند. در ضلع غربی این فضا توسّط چهار پلّه وارد ساختمان الحاقی مجموعه می‌شویم که دارای سر درهای هلالی و 8 پنجره و ایوان‌های کوچکی مقابل آن قرار دارد و بالای سر در هلالی آن، آجر چینی‌هایی به صورت جناقی و خطوط شکسته استفاده شده است. پس از چهار پلّة ورودی، راهرو قرار دارد که در ضلع جنوبی آن، اتاق‌هایی در سمت غرب حیاط دوّم واقع شده‌اند که به وسیلة ستون‌هایی از همدیگر جدا می‌شوند و قبور خانوادگی افراد سرشناس شهر است.

ایوان جنوبی حیاط دوّم نیز دارای نرده‌ها و چهار ستون چوبی است که سقف ایوان را بر روی خود نگه داشته‌اند. این ایوان به چهار اتاق منتهی می‌شود که مقابر زیادی از سرشناسان سنندج در آن قرار گرفته است. اتاق دوّم این فضا، دارای گنبدی بسیار زیباست که از داخل تماماً گچبری شده و مقابر اشخاص بزرگ و مشایخ کرد است.

این بنای ارزشمند به شمارة 2770 و در تاریخ 12/10/1378 به ثبت آثار تاریخی و ملّی رسیده است.

براساس روایات موجود، هاجر خاتون، خواهر امام رضا ‰ است که در سفر آن بزرگوار به خراسان در کردستان فوت نموده و در این مکان مدفون شده است. اما متأسّفانه تاکنون مدرکی که این ادّعا را تایید کند به دست نیامده است. برخی از پژوهشگران معتقدند که سیّده هاجر خاتون به احتمال قرین به یقین از فرزندان امامزاده جلیل القدر، سیّد علی دینوری بن حسن بن حسین بن حسن افطس بن علی الاصغر بن امام سجّاد ‰ است، که در قرن سوّم هجری به دینور مهاجرت نموده و فرزندان او در کردستان، همدان، اراک، اصفهان و ری پراکنده شدند.