- پنجشنبه ۱۷ مهر ۹۳
بقعة باشکوه این امامزادگان در شهر کهک و به فاصله 25 کیلومتری قم و در دامنه کوهى در شمال غربى شهر کهک قرار دارد.
هر چند به استناد شواهد، باقى مانده اسکلت اصلى بنا به پیش از دوران صفوى تعلّق دارد، امّا به اعتبار یک قطعه چوب منبّت که از صندوق منبّت روى قبر باقى مانده و کتیبهاى که با تاریخ 999 هـ . ق موجود است، بنا و الحاقات جانبى آن متعلّق به دوران صفوى است.
تعمیر این بقعه به شهادت سبک بنا و اخبار به دست آمده از محل ثلث بانوى نیکو کار صفوى، شاه بیگم دختر شاه اسماعیل صفوى است که در سال 969 هـ . ق وفات یافت و جسد او را حسب و صیّتش از قزوین به قم نقل داده و در جوار حضرت معصومه به خاک سپردند. این بنا در سال 970 هـ . ق از سوى برادر و وصى او شاه طهماسب صفوى ساخته شد.
قاعدة بقعه از خارج به صورت هشت ضلعى مختلف الاضلاع با مصالح سنگ و گچ است که هنگام تعمیر، در صورت آن تغییراتى داده شده است. بنا از داخل به شکل مربّع متساوى به عرض پنج و ارتفاع هشت متر با پوشش سیمانى و جدار رنگى فاقد تزیینات هنرى است. در هر ضلع آن، شاهنشینى به عرض دو و پنجاه سانتى متر تعبیه شده که از آن، درى به خارج گشوده مىشود و در جلوى هر درى تالارى قرار دارد. به جز درِ جنوبى که به کوه محدود مىشود، الباقى درها بسته شده است.
در چهار گوشة بقعه نیم طاقى بالا آورده و طرح بنا را به هشت ضلعى و سپس با کمک رسمى بندى به فلکهاى تبدیل کرده و پاطاق پوشش عرق چینى را بر آن زدهاند. بر فراز بقعه، گنبدى هرمى شانزده ترکى کوتاه است که داراى گردنى آجرى با نما بندى به ارتفاع دو متر و تارکى هرمى به ارتفاع پنج متر و آراسته به کاشىهاى فیروزه فام است.
در این بقعه، از آثار هنرى، یک لنگه در منبّت با دو تخته از بقایاى صندوق منبّت و قدیمى بر روى قبر باقى است که بر روى یکى، عبارت: «به اهتمام ریاست مآب رئیس امام بن على مرحوم یارعلى ورجانى عمل استاد تاج الدّین فردوى به تاریخ سنه 999» و بر روى دیگر «خیرات ملک زاده عالمیان خاتون خاتونان خلد آشتیان جنّت مکان شاه بیگم سیّده فاطمه حسینى صفوى» دیده مىشود.
در مدخل شمالى بقعه، درى با دو لنگه نصب بوده که بسیار قدیمى بود که امروزه زینت بخش گنجینه باغ فین کاشان است. این در، گره کارى و گل میخ کوبى شده با تاریخ 979 هـ . ق است. در حاشیه هر لنگه، صلوات بر معصومین و «ناد علیاً مظهر العجایب» منبّت شده و روى پلهاى وسط و پایین آن، عبارت ذیل جلب توجّه مىکند؛ «این در باهتمام جناب صاحب اعظم عمدة الصواحب خواجه غیاث الدّین على العربشاهى شرف توفیق یافت بتاریخ شهر رجب سنه تسع و سبعین و تسعمائة، کتبه الفقیر زین الدّین بن محمّد فردوى عفى عنهما عمل استاد ملک و استاد جانعلى جاسبى» در زیر این کتیبه این شعر دیده مىشود:
جز آستان توأم در جهان پناهى نیست
سر مرا به جز این در حواله گاهى نیست
شکرها کردم که که این دولت میسر شد مرا
در سه جانب بقعه، تالارهایى قرار دارد که به وسیله غلام گردشى به یکدیگر مرتبط‌اند. در دو جانب تالار شمالى، هر طرف، دو غرفه مصفا با چشم اندازهایى زیبا ساخته شده که در عصر صفویّه بر بناى بقعه افزوده شده است. در غرب ضریح، اتاق بزرگى قرار دارد که اکنون نمازخانه بانوان است و گویا قبلاً مَدرَس درس مرحوم ملّا صدرا، فیلسوف بزرگ شرق بوده است. در جانب شمال و شرق ضریح، رواقهاى قوسى شکلى قرار دارد. این رواقها، سفیدکارى و تا نیمه آن سنگ کارى شدهاند. سمت چپ ورودى شرقى ضریح، سنگ یادمانى قرار دارد که از تجدید بناى امامزاده به سال 1358 هـ . ش خبر مىدهد.
در وسط بقعه، ضریح مشبّک چوبى آبى رنگى قرار داشت که در سالیان اخیر بجاى آن ضریح آب طلا و نقرهاى بسیار با شکوه که توسّط خیّر ارجمند جناب آقاى مکینه چى اهداء شده، نصب گشته است.
در گذشته، بقعه داراى چشمهاى عمیق بوده که الآن به
چاه تبدیل شده است. چاه به عمق 24 متر که آب آن آشامیدنى نیست و تنها جهت آبیارى استفاده مىشود. سمت چپ امامزاده،
در قسمت غرب، مزرعه عالیجه قرار دارد که وقف حضرت
معصومه کهک است.
به اعتقاد اهالى، امامزاده سیّد معصومه، که نام وى زینب خاتون است، به همراه برادر بزرگوارش سیّد هاشم که از فرزندزادگان امام هفتم مىباشد در این بقعه مدفون مىباشند.
مرحوم فیض همین اعتقاد اهالى را در کتاب خود ذکر نموده و دو امامزاده مدفون در این بقعه را از احفاد امام موسى کاظم دانسته است، امّا به نسب شریف آنان اشارهاى ندارد. شرح حال حضرت زینب خاتون معروف به حضرت معصومه و برادر بزرگوارشان امامزاده هاشم با خطّى خوش و در دو قاب بزرگ بر دیوار کنار ضریح نصب شده که متن آن در کتاب مزارات قم ذکر شده است.
نسب شریف: پژوهشگران انساب، نسب شریف امامزاده زینب خاتون را با چهار واسطه به امام موسی کاظم منتهی می‌دانند که از قرار ذیل است:
سیّده زینب خاتون بنت محسن أبی طالب بن ابراهیم العسکری بن موسی أبی سبحة بن ابراهیم المرتضی بن امام موسی کاظم .
وی معروف به معصومه خاتون و سیّده‌ای جلیل القدر و عظیم الشان بود. نخستین بار نام شریف او را علّامه نسّابه ابواسماعیل بن ابراهیم طباطبا در کتاب انساب خود ذکر می‌نماید.
حسن بن محمّد بن حسن قمّی دربارة مهاجرت عمویش
سیّد ابوعبدالله اسحاق می‌نویسد: او به قم آمد و قصد داشت
که به خراسان و طبرستان رود، امّا علی بن عبدالله جبله اشعری
و دیگر بزرگان عرب قم از او خواهش کردند که در این شهر
اقامت کند و او را بسیار اکرام و احترام کردند و به او عطا و
بخشش نمودند. او در این شهر ماند و ازدواج کرد و صاحب فرزندانی من جمله سه پسر و یک دختر شد که یکی از آنها ابوعلی احمد نام داشت.
ابوعلی احمد، از قم به آبه رفت و در آن‌جا ازدواج نمود و صاحب فرزندانی شد و پس از مدّتی، دیگر بار به قم آمد و ازدواج نمود و صاحب فرزندی شد بنام ابوعبدالله حسین. او در قم از اندوخته‌هایی که داشت زندگی می‌کرد تا این‌که به جوار حضرت حق شتافت و در حرم شاهزاده حمزه به خاک سپرده شد.
پدر بزرگوارش سیّد محسن ابوطالب از مدینه به شیراز مهاجرت کرد، پس از وفات او به سال 330 هـ . ق دختر گرانقدرش به قم مهاجرت کرد و با یکی از سادات حسینی که معروف به سیّد هاشم است ازدواج نمود و در منطقه کهک سکنی گزید.
جمع کثیری از سادات موسوی و از نسل ابراهیم العسکری در قم و ساوه صاحب گنبد و بارگاه می‌باشند که من جمله آنها، ابوعبدالله اسحاق بن ابراهیم العسکری (عموی سیّده زینب)، در ساوه، سیّد ابراهیم بن محمّد بن محسن (برادرزاده سیّده زینب خاتون) در قم در خیابان شاه ابراهیم، ابوجعفر محمّد الفقیه بن ابی احمد موسی بن اسحاق (در گلزار شهدا) کنار قبر علی بن جعفر که نوة عموی سیّده زینب است و احمد بن اسحاق و حسین بن احمد و حمزة بن حسین که جملگی از عموزادگان سیّده زینب‌اند و در خیابان آذر قم در مشهد سیّد حمزه مدفونند. و چهار امامزاده که به امامزاده بوره شهرت دارند و از نسل ابوالفضل محمّد بن حسین بن احمد بن اسحاق‌اند، در فردو دارای گنبد و بارگاه می‌باشند.
اکثر عموها و عموزادگان، برادران و برادرزادگانِ سیّده زینب خاتون، از بزرگان سادات موسوی قم، آبه، ساوه و خورزن بودند و برخی از آنان منصب نقابت سادات علوی را عهده‌دار شدند. این خاندان به زهد و تقوی آراسته و قبور آنان از مشاهیر مزارات مناطق فوق الذکر است. وفات زینب خاتون به احتمال قوی در ثلث آخر قرن چهارم هجری اتّفاق افتاده است.
- ۱۵۶۰
- ادامه مطلب
