مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

امامزاده ساریه خاتون ـ روستاى ساریه خاتون

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى ساریة خاتون در جادة اصفهان ـ قم و در حدود 50 کیلومترى شهر قم واقع شده است.

ساختمان بقعه که متعلّق به دورة قبل از صفویّه است به صورت هشت‌ضلعى ساخته شده و هر یک از اضلاع آن از خارج قریب به سه متر و داراى طاقنماى ساده‏اى است. چهار زاویة اصل و داخل بقعه را با ایجاد چند فیلپوش به دایره تبدیل نموده‏اند تا گنبد عرقچینى بنا را بر آن استوار سازند. چهار روزنه کوچک جهت نورگیرى داخل بقعه تعبیه شده است. گنبد را با رنگ سبز نقاشى نموده‏اند و مصالح اصلى بنا، آجر، سنگ و گچ و ساروج مى ‏باشد.

صورت قبرى در وسط اتاق است که دور آن را ضریح آلومینیومى ساده‏اى فرا گرفته است. در دو دهة قبل، در مدخل اصلى بقعه که رو به شمال قرار دارد، ایوان و شبستان بزرگى ملحق کرده‏اند. زمین زیارتگاه بیش از 400 متر مربّع است که به صورت قبرستان از آن استفاده مى‏کنند.

این بنا به شماره 20709 و در تاریخ 9/11/1389 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.

برخى از پژوهشگران نسب شریف امامزاده سیّده ساریه خاتون را به 12 واسطه به امام حسن مجتبى‏ ‰ منتهى مى‏دانند که از قرار ذیل است:

سیّد ساریه (ساره) بنت ابى الفضل على بن ابى هاشم محمّد بن ابى الفضل عبداللَّه بن ابى جعفر محمّد بن ابى القاسم على بن عبداللَّه بن الحسن الاعور بن محمّد الکابلى بن عبداللَّه الاشتر بن محمّد النفس الزکیّة بن عبداللَّه المحض بن حسن المثنى بن امام حسن المجتبى‏ ‰ .

وى سیّده‏اى جلیله و خاتونى فاضله بود. نام اصلى وى آسیه، مشهور به ساره و معروف به ساریه خاتون، و ملقّب به ست‌المعالى است.

علّامه نسابه ابن طباطبا، نخستین شخص مهاجر از این خاندان را، محمّد کابلى، جدّ ششم سیّده ساریه خاتون ذکر مى‏نماید و مى‏نویسد: هنگامى که پدرش در کابل به شهادت رسید، او به مدینه گریخت و از آن‌جا به قم مهاجرت کرد و در همین شهر وفات یافت. فرزندان او در قم و خراسان، رى و اصفهان پراکنده شدند.

پدر امامزاده ساریه خاتون از نیشابور به اصفهان مهاجرت کرد و برخى از فرزندان او نیز به قم منتقل شدند که یکى از آن‌ها سیّد ساریه خاتون است. متأسّفانه در منابع موجود، انگیزه مهاجرت، همسر و تعداد فرزندان این بانو ذکر نشده است. امّا با وجود واسطه‏هاى نسب شریف او مى‏توان گمان زد که وى در ثلث اوّل قرن پنجم هجرى وفات کرده است.

شنبه ۷ مرداد ۹۶ , ۱۹:۵۵ ابوالفضل ضیایی
بنام ایزد دانا- باتوجه به تاریخ شهر قم: قمت روستای امامزاده ساریه خاتون به قبل از اسلام و دوران ساسانیان میرسد قلعه وسط روستا که اکنون اثری از آن نیست بنام قلعه گبری خوانده میشود که در حال حاضر روی آن درخت و مسکونی می باشد/ابوالفضل ضیایی - روستای ساریه خاتون
چهارشنبه ۲۶ مهر ۹۶ , ۲۰:۲۴ ابوالفضل ضیایی

بنام یزدان پاک

قم در عصر باستان

ترمنتیکا: نام شهر قم در دوران هخامنشیان بوده است

درمورد قدمت شهر مقدس قم دو نظریه وجود دارد.نظریه اول: این شهررا از شهرهای دوره اسلامی میدانند ، یعنی از زمان ورود اعراب اشعری به قم . نظریه دوم: این شهر قرن ها قبل از اسلام هم وجود داشته، به گفته مورخان قم درزمان پادشاهان باستانی مانند(طهمورث دیوبند پادشاه پیشدادی ، قمساره بن الهراسب، جمشید جم، کیقباد پادشاه سلسله کیانیان(کیانیان سلسله پیش از هخامنشیان) کیخسرو، بهرام گور، قباد ساسانی و یزد گردسوم وجود داشته است.درمجموعه ناصری آمده قم درعهدسلاطین کیانیان محل اجتماع رودخانه های فرقان و اناربارو چراگاه رمه های کیقباد بوده و درزمان لشکر کشی کیخسرو به تورانیان بیژن پسر گیوبایر قمرود را شکافته و آب را بطرف مسیله قم جاری ساخته است. همچنین نام شهر قم در زمان هخامنشیان ترمنتیکا بوده است. بااین وجود و باتوجه به آثارباستانی که در قم و اطراف آن اشاره میشود نظریه دوم قبول است. کتاب تاریخ قم درسال 1313خورشیدی توسط سید جلال تهرانی با فهرست اعلام اماکن چاپ شد. پس از قرن چهارم به بعد تنها عده ای از مورخان و جهانگردان در کتابها و خاطرات خود اشاراتی کوتاه به این شهرکهن و باستانی کرده اند. لذا اگر کسی بخواهد اطلاعاتی از قم کسب کند باید به تحقیق همه جانبه و جستجو درتواریخ گوناگون به پردازد.اینجانب که خداوند افتخار سکونت در شهر مقدس قم را نصیبم نموده مختصری از تحقیقاتم در مورد شهر مقدس قم رادراختیار همشهریان و همولایتی هایم (روستای امامزاده ساریه خاتون نیزار)قرارمیدهم. گرچه هنوز آثار زیادی از دوران باستان در این شهر نهفته که کشف نشده است.

تمدن عصر حجر در منطقه قمرود قم: کویر مرکزی ایران باقیمانده دریاچه بزرگی است که در 7000هزارسال پیش از میلاد مسیح(ع ) وجود داشته پس از فرونشستن آب آن در اطراف آن جلگه های کوچک و بزرگ حاصلخیزی بوجود آمد(ازجمله مردم سیالک کاشان)و جلگه قمرود. باستان شناسان جلگه قمرود را به دوران فرا پارینه سنگی (13تا15هزارسال پیش ) تخمین زده اند. روستای قمرود در 20کیلومتری شمال شرقی قم با وسعتی حدود 400کیلومتر مربع از سوی میراث فرهنگی قم مورد بررسی قرارگرفته که درنتیجه 93اثرباستانی و کهن ترین آنها متعلق به عصر پارینه سنگی استو بیشتر مکشوفات در سه تپه بنامهای(قره تپه-آق تپه و سیاه تپه)میباشد. درکوهستانهای وشنوه قم (بخش کهک)معدن مس وجود داشته که چندین تونل بدست انسانهای عصر یادشده حفر و در هزاره چهارم مورد استفاده مردمان سیالک کاشان و قمرود قرار میگرفته است . در تپه روستای صرم بین جاده صرم و خورآباد درسال 1375 گورهایی با ساخت و ساز گل پخته و اشیای مفرغی و سفالی به رنگ خاکستری مانند فنجان ، نوک پیکان ، زیورآلات با قدمت 3200تا3500سال کشف شده. همچنین در جنگ جهانی دوم سرو گردن یک مجسمه از دوران مادها در نزدیکی کوه یزدان قم توسط نیروهای متفقین کشف که بعدها آثار و پایه های یک معبد در اطراف مجسمه پیدا که به موزه آستانه مقدسه منتقل و ازآنجا به موزه ملی ایران انتقال داده شده. ازدوران پارتها قلعه و دژهایی درحاشیه کویر قم وجود دارد. روستای جاسب در جنوب شهرقم نزدیک شهرستان دلیجان را از دوران پارتها میدانند(جاسب به معنای جای اسب) این روستا محل پرورش اسبان نیرومند در دوران باستان بوده است. درمسیر رودخانه قمرود تا شهرستان محلات قلعه های متعدد گلی و میل ها و چارطاقی های فراوانی وجود دارد که درذیل به معرفی یکایک آنان خواهم پرداخت.بنابه گفته مورخان قم در زمان ساسانیان یکی از شهرهای مهم ایران بوده، آثار بدست آمده از قم ازقبیل آتشکده ها، دژها، قلعه ها و باروی نخستین شهر که بدست یزدان فاذاررئیس شهرقم که ازطرف پادشاه وقت تعیین شده بود به اطراف شهرساخته شده واینکه در جنگ قادسیه و نهاوند سپاهی از شهرهای قم و کاشان به فرماندهی شیرزاد که به گفته مورخان پیاده نظام این سپاه 25000هزارنفروسواره نظام 20000هزارنفربوده نشان از عظمت و شکوه این شهردرعهد باستان دارد.

بعد از ویرانی قم بدست اسکندر مقدونی تازمان کیقباد یکم(پدرانوشیروان)قم بحالت متروک باقی ماندو زمانیکه قباد ازتیسفون به جنگ هپتالیان(اقوام بیابانگرد)می رفت چون به قم رسید وویرانی شهر رادید دستورآبادانی آنرا داد. درزمان ساسانیان قم از هفت دیه(ده)یا محله شده بود بنامهای(جمر-مالون-سکن-مزدیجان-قزدان-کمیدان-ممیجان) حمدالله مستوفی درکتاب نزهت القلوب تاسیس قم را به طهمورث دیوبندسومین پادشاه سلسله پیشدادی نسبت میدهد و یادرکتابی که از قباد پسرفیروز ساسانی درزمان ولیدبن عبدالملک بدست آمده قم را زیباترین و آبادترین شهرها توصیف کرده . همچنین القاب قم درقدیم و حال(دارلمومنین-دارالعباده –دارالموحدین-خیرالمقدمین- دارالعلم-خاکفرج-مدینه المومنین ....)می باشد

قلعه ها

قلعه زاربلاغ: که در 54کیلومتری جاده قم تهران مربوط به دوران اشکانیان و ساسانیان

قلعه سی یا قلعه دختر جمکران: مربوط به دوران ساسانیان بوده که در زمان اسماعیلیان مورد استفاده قرارمیگرفته ووجود چند گودال با ملات و ساروج بعنوان سیلوی گندم و چند گودال به ابعاد 5/1*2و عمق سه متر که آب آشامیدنی ساکنان را تامین میکرده

قلعه گبری جمکران: که با مساحتی 3500مترمربع و دیوارهایی با عرض 3متر و بلندای 7مترازگل و خشت خام تاچندی پیش آثاری ازبقایای ساختمان در آن وجود داشت (مربوط به دوران ساسانیان)

قلعه گیو: این قلعه در بخش خلجستان و روستای گیوکه بنای آن را به گودرز یکی از پادشاهان پیشدادی نسبت میدهند

قلعه یاکاروانسرای دیرگچین: دربخش مرکزی کیلومتر 60جاده قم گرمساراز آجر و ساروج ساخته شده مربوط به دوران ساسانیان و صفویه است

کاروانسرای دیر گچین مربوط به دوره ساسانی است و در شهرستان قم، بخش مرکزی، کیلومتر ۶۰ بزرگراه گرمسار واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۴۰۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کاروانسرای دیرگچین در قم با قدمت 1750 سال معروف به مادر کاروانسراهای ایران در حاشیه غربی کویر بزرگ نمک واقع شده است.کاروانسرای دیرگچین ، کاروانسرایی بسیار استوار و پرشکوه است که در دل پارک ملی کویر واقع شده به عنوان منزلگاهی بسیار مهم در مسیر یکی از راههای باستانی منزلگاه های ایران بوده است. کاروانسرای دیرگچین با توجه به قدمت، وسعت و اهمیت آن که در بیشتر منابع و متون به عنوان مادر کاروانسراهای ایران از آن نام برده شده است. بنای اولیه کاروانسرای دیرگچین را به دوره حکومت اردشیر ساسانی نسبت می دهند و البته این کاروانسرا در دوره صفویه تغییراتی نیز پیدا کرده و به شکل کاروانسراهای معمول و متداول صفویه از رونق و اعتبار خاصی تا پایان دوره قاجاریه برخوردار بوده است.
یکی از دلایل نام نهادن کاروانسرای دیرگچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران وجود تمام مایحتاج مسافران در داخل کاروانسرا شامل آتشکده ،مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و سرویس های بهداشتی است.

قلعه صدری و قلعه سنگی از دوران باستان

قلعه خورآباد:مربوط به دوران ساسانیان بوده و از مصالحی مانند گچ و آهک ساروج برفراز تپه ای ساخته شده

قلعه طلوع در جاده قدیم قم اصفهان: در روستای حسین آباد با پایه هایی با طول 4تا6متر و عرض 2تا4متر تماما" از خشت خام (حاشیه قمرود)

قلعه بدون نام: درمجاورت مزرعه باباچنارو منطقه شکار ممنوع پلنگ دره جنب کوه آل یا کوه آله  روستای راوه (این قلعه بدلیل صعب العبور بودن تقریبا سالم مانده)حاشیه قمرود(مربوط به ساسانیان)

قلعه گبری روستای امام زاده ساریه خاتون نیزار: قلعه فوق در وسط روستا برفراز تپه ای قرارداشته تا سه دهه برج وباروی آن برقرار بوده ولی اکنون اثری ازدیوارهای آن وجود ندارد و جای آن منازل مسکونی و اشجار خونمایی میکند(مربوط به دوران ساسانیان حاشیه قمرود.قابل توجه استاد عبدالله باقری درخصوص قدمت روستای امام زاده ساریه خاتون)

قلعه خان گرد و برج خرابه: در روستای گاو آباد که اکنون مزرعه و پرورش مرغ است – قلاع فوق با دیوارهایی ستبربه بلندای 3تا4متر از گل و خشت خام بعد از هزاران سال هنوز خودنمایی میکنندباتوجه به حفاریهای اطراف این اثر، نشان از یک شهریا روستای پرجمعیت دارد(برخی براین باورند کاین اثربقایای آتشده بوده است)حاشیه قمرود

قلعه شرف الدین و قلعه برنجی: تماما از گل و خشت خام در نزدیکی دهستان دودهک (حاشیه قمرود)

خرابه‌های یک معبد (خورهه) مربوط به دوره سلوکیان است و در شمال شرق شهرستان محلات، دهستان روستای خورهه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در منطقه پشت گدار قرار دارد و از شمال به رشته کوه‌های هفتاد قله و از جنوب به رشته کوه‌های یخچال مرتبط شده است و تا شهر محلات به میزان ۴۸ کیلومتر بعد مسافت دارد.حفاری‌های باستانی این مکان در تابستان ۱۹۵۵ (میلادی) توسط اداره باستان‌شناسی ایران به عمل آمد و در خلال این کاوش‌ها، تعدادی سفال و چند تکله نقره متعلق به دوره سلوکیان کشف شد. در پایان این کاوش‌ها، باستان‌شناسان کشف کردند که ساختمان خورهه مرکب از ۳ ساختمان مرتبط به هم بوده‌اند.

قلعه گلی: دربخش قنوات چهل کیلومتری جاده قم کوه سفید روستای کاج با خشتهایی به ابعاد 40*30متعلق به سلسله اشکانی

قلعه گیو: این قلعه درروستایی بنام گیو در بخش خلجستان وجود دارد که مربوط به گودرز یکی از پادشاهان پیشدادی است(این قلعه اکنون به ویرانه ای تبدیل شده ولی بقایای آن مشهود است)

 آتشکده ها-پیش از معرفی آتشکده ها مختصر توضیحی در باره آن: پیش از ظهور زرتشت ایرانیان تحت تاثیر عوامل طبیعت و فرشتگان مانند خورشید – ماه – ستارگان و...بودند و چندگانه پرستی میان آنان رسوخ داشت باظهور زرتشت و گسترش تعالیم او ایرانیان به یکتا پرستی روی آوردند گاتها نخستین کتاب مقدسی است که در چندین هزارسال پیش بشر را به شاه راه توحید راهنمایی کردو پرستش پروردگار یکتا بنام اهورامزدا را در میان مردم استوارساخت درسراسر اوستا اهورامزدا آفریننده یکتا پروردگار توانا و مقدس جاودان و برهمه چیز آگاه دانسته شده برخلاف پندار گروهی که به زرتشتیان نسبت آتش پرستی میدهندآنان یکتاپرست بوده و آتش را مقدس میدانند چون آتش بزرگترین و پاک کننده و درعین حال رمز و سمبل اهورا مزدا است دردوران باستان خصوصا" ساسانیان هراجتماعی یک آتشگاه مخصوص خود داشتند مانند عصرحاضر که مسلمانان در هرمحله و خیابان یک مسجد دارند در کتاب تاریخ قم چندین آتشکده ذکر شده که اعراب اشعری پس از تسلط بر زرتشتیان شهرقم آنان را تبدیل به مسجد نموده اند.

آتشکده قصر دختر:کمربندی جاده اراک درغرب شهر قم برفرازتپه ای کنار رودخانه قرارداشته ازتپه فوق قطعات متعددسفالینه و تخته سنگهای گچی بدست آمده، ماکسیم سیرو (مورخ) در مورد این آتشکده گفته بنای مستحکمی بنام قصر دختر وجود دارد که آثار و علائم از یک نیایشگاه دارد قبل از جنگ هنوز ویرانه های آتشکده فوق باپایه های قطور و ستبر بربلندای تپه خودنمایی میکرد باشروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران لشکر 17سپاه پاسداران از تپه فوق برای ضدهوایی علیه هواپیماهای دشمن استفاده کرددرنتیجه بقایای بنا بکلی ویران شده و بجای آن پایه های بتنی برای استقرار ضدهوایی مستقرشداکنون این تپه باستانی بطور کلی متروک مانده (کتاب گنجینه آثار قم ص520ج2)

-آتشکده مزدیجان: بنای آن خیابان امامزاده ابراهیم روبروی شاهزاده جعفر بوده است-آتشکده قزقلعه سی جمکران:درپشت کوه های دوبرادران جمکران به بلندای 350متر و صعب العبورو خطرناک است و به همین دلیل کاملا" ویران نشده است اصل این بنا متعلق به دوران ساسانی است

-آتشکده لنگرود: بصورت چارطاقی در روستای لنگرود است(ساسانیان)-آتشکده یا چارطاقی نویس: درروستای نویس بخش خلجستان که باسنگ و ساروج ساخته شده (مربوط به اوایل ساسانیان)

-آتشکده آتشکو: شهرنیم ور محلات (حاشیه قمرود) این آتشکده در نزدیکى روستاى آتشکوه نیمور قرار دارد و تاریخ ایجاد آن به دوران ساسانیان مربوط است. بناى چهار طاقى آن شامل ستون‌‌هاى سنگى استوانه‌اى شکل است که بر روى هم استوار شده است. همچنین داراى اتاق‌هاى سرپوشیده و یک ایوان براى محل برافروختن آتش بوده است. بناى آتشکده نیمور تا قرن چهارم هجرى سالم بوده است و ابن فقیه همدانى در آن زمان بناى نیمور را هم طراز ایوان کسرى، قصر شیرین و معبد کنگاور دانسته و مى‌‌نویسد : «هیچ بنایى از خشت و گل خوش منظرتر از بناى نمیور (نیمور) روستایى در اصفهان نیست و در این بنا تصویرها و اخبار و پندهاى شگفت‌‌انگیز است.» محلى که این آتشکده در آن قرار دارد، منطقهٔ سرسبز و مشجرى است. در نزدیکى این آتشکده درخت چنار بسیار کهنسالى قرار دارد که از ریشه آن چندین چنار تنومند دیگر سر بر آسمان کشیده است

-میل ملیونه و شترگلوی رودخانه در نیم ورمربوط به ساسانیان(حاشیه قمرود) در غرب نیمور در میان اراضی کشاورزی ستونی از سنگ‌های ریز که با ملات ساروج روی هم چیده شده‌اند وجود دارد. بلندی این ستون ۷ تا ۸ متر است و نشان از یک چهار طاقی دارد که آتشکده بوده است. این بنا را هم اکنون میل میلونه می‌گویند، ولی به احتمال قوی باقی مانده آتشکدهٔ «وره» است که در کتب تاریخی هم از آن یاد شده است. قلعه جمشیدی که بنا به روایتی هسته اولیه نیمور بوده، کمی بالاتر از این آتشکده واقع شده است

روستای حسن آباد نیزارکه نام باستانی این روستا مالدیو وحمام این روستا آتشکده بوده است( درحال حاضر اثری از حمام نیست)

-جمکران: قبل از اینکه مسجدمقدس جمکران بدستور مبارک قائم آل محمد(ص) مهدی موعود(عجج)ساخته شود روستای جمکران دردوره های قبل از اسلام باغ و بوستان و تفرجگاه بزرگان قم بوده و طبق اسناد تاریخ روستای فوق تنها دارای 17 آتشکده (نیایشگاه)بوده که زیرنظر یزدان فاذار اداره می شده است مسکن موبدان(روحانیان زرتشی) در این روستا بوده . روستای فوق دارای مکانهای باستانی فراوانی است-لازم به ذکر است شهرهای نیمور و محلات و خورهه و جاسب آن زمان جزء شهر قم و قم هم زیرنظر اصفهان بوده است.والسلام

-یاری نامه:تاریخ گنجینه آثارقم- تاریخ ده هزارساله ایران – ترمنتیکا قم از عصرباستان تاعصرحاضر

 

محقق ابوالفضل ضیایی

فرزند حاج عباس ضیایی روستای امام زاده ساریه خاتون نیزار

 

 

 

پنجشنبه ۲۵ آبان ۹۶ , ۱۷:۰۱ ابوالفضل ضیایی

بنام یزدان پاک قم در عصر باستان: ترمنتیکا نام شهر قم در دوران هخامنشیان بوده است درمورد قدمت شهر مقدس قم دو نظریه وجود دارد.نظریه اول: این شهررا از شهرهای دوره اسلامی میدانند ، یعنی از زمان ورود اعراب اشعری به قم . نظریه دوم: این شهر قرن ها قبل از اسلام
هم وجود داشته، به گفته مورخان قم درزمان پادشاهان باستانی مانند(طهمورث دیوبند پادشاه پیشدادی ، قمساره بن الهراسب، جمشید جم، کیقباد پادشاه سلسله کیانیان(کیانیان سلسله پیش از هخامنشیان) کیخسرو، بهرام گور، قباد ساسانی و یزد گردسوم وجود داشته است.درمجموعه ناصری آمده قم درعهدسلاطین کیانیان محل اجتماع رودخانه های فرقان و اناربارو چراگاه رمه های کیقباد بوده و درزمان لشکر کشی کیخسرو به تورانیان بیژن پسر گیوبایر قمرود را شکافته و آب را بطرف مسیله قم جاری ساخته است. همچنین نام شهر قم در زمان هخامنشیان ترمنتیکا بوده است بااین وجود و باتوجه به آثارباستانی که در قم و اطراف آن اشاره میشود نظریه دوم قبول است. کتاب تاریخ قم درسال 1313خورشیدی توسط سید جلال تهرانی با فهرست اعلام اماکن چاپ شد. پس از قرن چهارم به بعد تنها عده ای از مورخان و جهانگردان درکتابها و خاطرات خود اشاراتی کوتاه به این شهرکهن و باستانی کرده اند. لذا اگر کسی بخواهد اطلاعاتی از قم کسب کند باید به تحقیق همه جانبه و جستجو درتواریخ گوناگون به پردازد.اینجانب که خداوند افتخار سکونت در شهر مقدس قم را نصیبم نموده مختصری از تحقیقاتم درمورد شهر مقدس قم رادراختیار همشهریان و همولایتی هایم (روستای امامزاده ساریه خاتون نیزار)قرارمیدهم. گرچه هنوز آثار زیادی از دوران باستان در این شهر نهفته که کشف نشده است. تمدن عصر حجر در منطقه قمرود قم: کویر مرکزی ایران باقیمانده دریاچه بزرگی است که در 7000هزارسال
پیش از میلاد مسیح(ع ) وجود داشته پس از فرونشستن آب آن در اطراف آن جلگه های کوچک و بزرگ حاصلخیزی بوجود آمد(ازجمله مردم سیالک کاشان)و جلگه قمرود. باستان شناسان جلگه قمرود را به دوران فرا پارینه سنگی (13تا15هزارسال پیش ) تخمین زده اند. روستای قمرود در 20کیلومتری شمال شرقی قم با وسعتی حدود 400کیلومتر مربع از سوی میراث فرهنگی قم مورد بررسی قرارگرفته که درنتیجه 93اثرباستانی و کهن ترین آنها متعلق به عصر پارینه سنگی استو بیشتر مکشوفات در سه تپه بنامهای(قره تپه-آق تپه و سیاه تپه)میباشد.درکوهستانهای وشنوه قم (بخش کهک)معدن مس وجود داشته که چندین تونل بدست انسانهای عصر یادشده حفر و در هزاره چهارم مورد استفاده مردمان سیالک کاشان و قمرود قرار میگرفته است . در تپه روستای صرم بین جاده صرم و خورآباد درسال 1375 گورهایی با ساخت و ساز گل پخته و
اشیای مفرغی و سفالی به رنگ خاکستری مانند فنجان ، نوک پیکان ، زیورآلات با قدمت 3200تا3500سال کشف شده. همچنین در جنگ جهانی دوم سرو گردن یک مجسمه از دوران مادها در نزدیکی کوه یزدان قم توسط نیروهای متفقین کشف که بعدها آثار و پایه های یک معبد در اطراف مجسمه پیداکه به موزه آستانه مقدسه منتقل و ازآنجا به موزه ملی ایران انتقال داده شده. ازدوران پارتها قلعه و دژهایی درحاشیه کویر قم وجود دارد. روستای جاسب در جنوب شهرقم نزدیک شهرستان دلیجان را از دوران پارتها میدانند(جاسب به معنای جای اسب) این روستا محل پرورش اسبان نیرومنددر دوران باستان بوده است. درمسیر رودخانه قمرود تا شهرستان محلات قلعه های متعدد گلی و میل ها و چارطاقی های فراوانی وجود دارد که درذیل به معرفی یکایک آنان خواهم پرداخت.بنابه گفته مورخان قم در زمان ساسانیان یکی از شهرهای مهم ایران

درکوهستانهای وشنوه قم (بخش کهک)معدن مس وجود داشته که چندین تونل بدست انسانهای عصر یادشده حفر و در هزاره چهارم مورد استفاده مردمان سیالک کاشان و قمرود قرار میگرفته است . در تپه روستای صرم بین جاده صرم و خورآباد درسال 1375 گورهایی با ساخت و ساز گل پخته واشیای مفرغی و سفالی به رنگ خاکستری مانند فنجان ، نوک پیکان ، زیورآلات با قدمت 3200تا3500سال کشف شده. همچنین در جنگ جهانی دوم سرو گردن یک مجسمه از دوران مادها در نزدیکی کوه یزدان قم توسط نیروهای متفقین کشف که بعدها آثار و پایه های یک معبد در اطراف مجسمه پیداکه به موزه آستانه مقدسه منتقل و ازآنجا به موزه ملی ایران انتقال داده شده. ازدوران پارتها قلعه و دژهایی درحاشیه کویر قم وجود دارد. روستای جاسب در جنوب شهرقم نزدیک شهرستان دلیجان را از دوران پارتها میدانند(جاسب به معنای جای اسب) این روستا محل پرورش اسبان نیرومنددر دوران باستان بوده است. درمسیر رودخانه قمرود تا شهرستان محلات قلعه های متعدد گلی و میل ها و چارطاقی های فراوانی وجود دارد که درذیل به معرفی یکایک آنان خواهم پرداخت.بنابه گفته مورخان قم در زمان ساسانیان یکی از شهرهای مهم ایران

بوده، آثار بدست آمده از قم ازقبیل آتشکده ها، دژها، قلعه ها و باروی نخستین شهر که بدست یزدان فاذاررئیس شهرقم که ازطرف پادشاه وقت تعیین شده بود به اطراف شهرساخته شده واینکه در جنگ قادسیه و نهاوند سپاهی از شهرهای قم و کاشان به فرماندهی شیرزاد که به گفته مورخان پیاده نظام این سپاه 25000هزارنفروسواره نظام 20000هزارنفربوده نشان از عظمت و شکوه این شهردرعهد باستان دارد. بعد از ویرانی قم بدست اسکندر مقدونی تازمان کیقباد یکم(پدرانوشیروان)قم بحالت متروک باقی ماندو زمانیکه قباد ازتیسفون به جنگ هپتالیان(اقوام بیابانگرد)میرفت چون به قم رسید وویرانی شهر رادید دستورآبادانی آنرا داد. درزمان ساسانیان قم از هفت دیه(ده)یا محله شده بود بنامهای(جمر-مالون-سکن-مزدیجان-قزدان-کمیدان-ممیجان) حمدالله مستوفی درکتاب نزهت القلوب تاسیس قم را به طهمورث دیوبندسومین پادشاه سلسله پیشدادی نسبت میدهدو یادرکتابی که از قباد پسرفیروز ساسانی درزمان ولیدبن عبدالملک بدست آمده قم را زیباترین و آبادترین شهرها توصیف کرده . همچنین القاب قم درقدیم و حال(دارلمومنین-دارالعباده –دارالموحدین-خیرالمقدمین- دارالعلم-خاکفرج-مدینه المومنین

می باشد قلعه ها قلعه زاربلاغ: که در 54کیلومتری جاده قم تهران مربوط به دوران اشکانیان و ساسانیان قلعه سی یا قلعه دختر جمکران: مربوط به دوران ساسانیان بوده که در زمان اسماعیلیان مورد استفاده قرارمیگرفته ووجود چند گودال با ملات و ساروج بعنوان سیلوی گندم و
چند گودال به ابعاد 5/1*2و عمق سه متر که آب آشامیدنی ساکنان را تامین میکرده قلعه گبری جمکران: که با مساحتی 3500مترمربع و دیوارهایی با عرض 3متر و بلندای 7مترازگل و خشت خام تاچندی پیش آثاری ازبقایای ساختمان در آن وجود داشت (مربوط به دوران ساسانیان) قلعه گیو:
این قلعه در بخش خلجستان و روستای گیوکه بنای آن را به گودرز یکی از پادشاهان پیشدادی نسبت میدهند قلعه یاکاروانسرای دیرگچین: دربخش مرکزی کیلومتر 60جاده قم گرمساراز آجر و ساروج ساخته شده مربوط به دوران ساسانیان و صفویه است کاروانسرای دیر گچین مربوط به دوره ساسانی است و در شهرستان قم، بخش مرکزی، کیلومتر ۶۰ بزرگراه گرمسار واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۴۰۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کاروانسرای دیرگچین در قم با قدمت 1750 سال معروف به مادر کا

کاروانسراهای ایران در حاشیه غربی کویر بزرگ نمک واقع شده است.کاروانسرای دیرگچین ، کاروانسرایی بسیار استوار و پرشکوه است که در دل پارک ملی کویر واقع شده به عنوان منزلگاهی بسیار مهم در مسیر یکی از راههای باستانی منزلگاه های ایران بوده است. کاروانسرای دیرگچین با توجه به قدمت، وسعت و اهمیت آن که در بیشتر منابع و متون به عنوان مادر کاروانسراهای ایران از آن نام برده شده است. بنای اولیه کاروانسرای دیرگچین را به دوره حکومت اردشیر ساسانی نسبت می دهند و البته این کاروانسرا در دوره صفویه تغییراتی نیز پیدا کرده و به شکل کاروانسراهای معمول و متداول صفویه از رونق و اعتبار خاصی تا پایان دوره قاجاریه برخوردار بوده است. یکی از دلایل نام نهادن کاروانسرای دیرگچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران وجود تمام مایحتاج مسافران در داخل کاروانسرا شامل آتشکده ،مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و سرویس های بهداشتی است. قلعه صدری و قلعه سنگی از دوران باستان قلعه خورآباد:مربوط به دوران ساسانیان بوده و از مصالحی مانند گچ و آهک ساروج برفراز تپه ای ساخته شده قلعه طلوع در جاده قدیم قم اصفهان: در روستای حسین آباد با پایه هایی

با طول 4تا6متر و عرض 2تا4متر تماما" از خشت خام (حاشیه قمرود) قلعه بدون نام: درمجاورت مزرعه باباچنارو منطقه شکار ممنوع پلنگ دره جنب کوه آل یا کوه آله روستای راوه (این قلعه بدلیل صعب العبور بودن تقریبا سالم مانده)حاشیه قمرود(مربوط به ساسانیان) قلعه گبری
روستای امام زاده ساریه خاتون نیزار: قلعه فوق در وسط روستا برفراز تپه ای قرارداشته تا سه دهه برج وباروی آن برقرار بوده ولی اکنون اثری ازدیوارهای آن وجود ندارد و جای آن منازل مسکونی و اشجار خونمایی میکند(مربوط به دوران ساسانیان حاشیه قمرود.قابل توجه استاد عبدالله
باقری) قلعه خان گرد و برج خرابه: در روستای گاو آباد که اکنون مزرعه و پرورش مرغ است – قلاع فوق با دیوارهایی ستبربه بلندای 3تا4متر از گل و خشت خام بعد از هزاران سال هنوز خودنمایی میکنندباتوجه به حفاریهای اطراف این اثر، نشان از یک شهریا روستای پرجمعیت دارد(برخی
براین باورند کاین اثربقایای آتشده بوده است)حاشیه قمرود قلعه شرف الدین و قلعه برنجی: تماما از گل و خشت خام در نزدیکی دهستان دودهک (حاشیه قمرود) خرابه‌های یک معبد (خورهه) مربوط به دوره سلوکیان است و در شمال شرق شهرستان محلات، دهستان روستای خورهه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا در منطقه پشت گدار قرار دارد و از شمال به رشته کوه‌های هفتاد قله و از جنوب به رشته کوه‌های یخچال مرتبط شده است و تا شهرمحلات به میزان ۴۸ کیلومتر بعد مسافت دارد.حفاری‌های باستانی این مکان در تابستان ۱۹۵۵ (میلادی) توسط اداره باستان‌شناسی ایران به عمل آمد و در خلال این کاوش‌ها، تعدادی سفال و چند تکله نقره متعلق به دوره سلوکیان کشف شد. در پایان این کاوش‌ها، باستان‌شناسان کشف کردند
که ساختمان خورهه مرکب از ۳ ساختمان مرتبط به هم بوده‌اند. قلعه گلی: دربخش قنوات چهل کیلومتری جاده قم کوه سفید روستای کاج با خشتهایی به ابعاد 40*30متعلق به سلسله اشکانی-قلعه گیو: این قلعه درروستایی بنام گیو در بخش خلجستان وجود دارد که مربوط به گودرز یکی از پادشاهان پیشدادی است(این قلعه اکنون به ویرانه ای تبدیل شده ولی بقایای آن مشهود است) آتشکده ها-پیش از معرفی آتشکده ها مختصر توضیحی در باره آن: پیش از ظهور زرتشت ایرانیان تحت تاثیر عوامل طبیعت و فرشتگان مانند خورشید – ماه – ستارگان و...بودند و چندگانه پرستی میان آنان رسوخ داشت باظهور زرتشت و گسترش تعالیم او ایرانیان به یکتا پرستی روی آوردند گاتها نخستین کتاب مقدسی است که در چندین هزارسال پیش بشر را به شاه راه توحید راهنمایی کردو پرستش پروردگار یکتا بنام اهورامزدا را در میان مردم استوارساخت درسراسر اوستا اهورامزدا آفریننده یکتا پروردگار توانا و مقدس جاودان و برهمه چیز آگاه دانسته شده برخلاف پندار گروهی که به زرتشتیان نسبت آتش پرستی میدهندآنان یکتاپرست بوده و آتش را مقدس میدانند چون آتش بزرگترین و پاک کننده و درعین حال رمز و سمبل اهورامزدا است دردوران باستان خصوصا" ساسانیان هراجتماعی یک آتشگاه مخصوص خود داشتند مانند عصرحاضر که مسلمانان در هرمحله و خیابان یک مسجد دارند در کتاب تاریخ قم چندین آتشکده ذکر شده که اعراب اشعری پس از تسلط بر زرتشتیان شهرقم آنان را تبدیل به مسجد نموده اند. آتشکده
قصر دختر:کمربندی جاده اراک درغرب شهر قم برفرازتپه ای کنار رودخانه قرارداشته ازتپه فوق قطعات متعددسفالینه و تخته سنگهای گچی بدست آمده، ماکسیم سیرو (مورخ) در مورد این آتشکده گفته بنای مستحکمی بنام قصر دختر وجود دارد که آثار و علائم

 

از یک نیایشگاه دارد قبل از جنگ هنوز ویرانه های آتشکده فوق باپایه های قطور و ستبر بربلندای تپه خودنمایی میکرد باشروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران لشکر 17سپاه پاسداران از تپه فوق برای ضدهوایی علیه هواپیماهای دشمن استفاده کرددرنتیجه بقایای بنا بکلی ویران شده
و بجای آن پایه های بتنی برای استقرار ضدهوایی مستقرشداکنون این تپه باستانی بطور کلی متروک مانده (کتاب گنجینه آثار قم ص520ج2)-آتشکده مزدیجان: بنای آن خیابان امامزاده ابراهیم روبروی شاهزاده جعفر بوده است-آتشکده قزقلعه سی جمکران:درپشت کوه های دوبرادران جمکران به بلندای 350متر و صعب العبورو خطرناک است و به همین دلیل کاملا" ویران نشده است اصل این بنا متعلق به دوران ساسانی است -آتشکده لنگرود: بصورت چارطاقی در روستای لنگرود است(ساسانیان)-آتشکده یا چارطاقی نویس: درروستای نویس بخش خلجستان که باسنگ و ساروج ساخته شده (مربوط به اوایل ساسانیان)-آتشکده آتشکو: شهرنیم ور محلات (حاشیه قمرود) این آتشکده در نزدیکى روستاى آتشکوه نیمور قرار دارد و تاریخ ایجاد آن به دوران ساسانیان مربوط است. بناى چهار طاقى آن شامل ستون‌‌هاى سنگى استوانه‌اى شکل است که بر روى هم استوار شده است. همچنین داراى اتاق‌هاى سرپوشیده و یک ایوان براى محل برافروختن آتش بوده است. بناى آتشکده نیمور تا قرن چهارم هجرى سالم بوده است و ابن فقیه همدانى در آن زمان بناى نیمور را هم طراز ایوان کسرى، قصر شیرین و معبد کنگاور دانسته و مى‌‌نویسد
«
هیچ بنایى از خشت و گل خوش منظرتر از بناى نمیور (نیمور) روستایى در اصفهان نیست و در این بنا تصویرها و اخبار و پندهاى شگفت‌‌انگیز است.» محلى که این آتشکده در آن قرار دارد، منطقهٔ سرسبز و مشجرى است. در نزدیکى این آتشکده درخت چنار بسیار کهنسالى قرار دارد که ازریشه آن چندین چنار تنومند دیگر سر بر آسمان کشیده است-میل ملیونه و شترگلوی رودخانه در نیم ورمربوط به ساسانیان(حاشیه قمرود) در غرب نیمور در میان اراضی کشاورزی ستونی از سنگ‌های ریز که با ملات ساروج روی هم چیده شده‌اند وجود دارد. بلندی این ستون ۷ تا ۸ متر استو نشان از یک چهار طاقی دارد که آتشکده بوده است. این بنا را هم اکنون میل میلونه می‌گویند، ولی به احتمال قوی باقی مانده آتشکدهٔ «وره» است که در کتب تاریخی هم از آن یاد شده است. قلعه جمشیدی که بنا به روایتی هسته اولیه نیمور بوده،

 کمی بالاتر از این آتشکده واقع شده است روستای حسن آباد نیزارکه نام باستانی این روستا مالدیو وحمام این روستا آتشکده بوده است( درحال حاضر اثری از حمام نیست)-جمکران: قبل از اینکه مسجدمقدس جمکران بدستور مبارک قائم آل محمد(ص) مهدی موعود(عجج)ساخته شود روستای جمکران دردوره های قبل از اسلام باغ و بوستان و تفرجگاه بزرگان قم بوده و طبق اسناد تاریخ روستای فوق تنها دارای 17 آتشکده (نیایشگاه)بوده که زیرنظر یزدان فاذار اداره می شده است مسکن موبدان(روحانیان زرتشی) در این روستا بوده . روستای فوق دارای مکانهای باستانی فراوانی است-لازم به ذکر است شهرهای نیمور و محلات و خورهه و جاسب آن زمان جزء شهر قم و قم هم زیرنظر اصفهان بوده است.والسلام -یاری نامه:تاریخ گنجینه آثارقم- تاریخ ده هزارساله ایران – ترمنتیکا قم از عصرباستان تاعصرحاضر محقق ابوالفضل ضیایی فرزند حاج عباس ضیایی روستای امام
زاده ساریه خاتون نیزار

 

سلام استاد ضیایی: متشکرم از اطلاعات داده شده جنابعالی 
ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده