مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

آرامگاه سپهسالار ـ طبس‏

این آرامگاه در نزدیکى روستاى جوخواه (چهارده) که در 20 کیلومترى شمال طبس است، قرار دارد و به «مزار جوخواه» مشهور است.

در مورد تاریخ ایجاد این بنا، کتیبه و یا سنگ نوشته‏اى وجود ندارد. طرح و نماسازى‏هاى داخلى این بنا در پیرامون یک نقشه چهار گوشه که اندازه‏هاى آن در ناحیة کف 42/8×26/8 متر است، سالم و کاملاً گویاست و چیزى از دست نرفته است. امّا نماهاى خارجى بنا با گذشت زمان و به دلیل فرسایش‏هاى زیاد، شکل اصلى خود را از دست داده است، با توجّه با شواهدى از آجرکارى در نماهاى خارجى که در قسمتى از ناحیة هشت وجهى زیر گنبد باقى مانده، مى‏توان نتیجه گرفت که، تمام سطوح خارجى بنا را لایه‏اى از آجر شکل مى‏داده، ولى طرح و چگونگى آن را نمى‏توان به دقّت و بدون تردید مجسّم نمود. به ویژه آنکه لایه‏اى از نماسازى گچى آن جا میان جرزها به چشم مى‏آید و این نکته، کار بررسى را پیچیده‏تر مى‏نماید و این مفهوم را مى‏رساند که این بنا در یک زمان ساخته نشده است.

همچنین وجود دو نوع خشت با اندازه‏هاى 5×5/26×5/26 و 5/4×24×24 سانتى‏متر، تأکیدى بر ساخت و ساز مجدّد این بنا مى‏باشد. در دو طرف یکى از چهار طاق بنا از طرف خارج، دو سرپایه وجود دارد که هفتاد سانتى‏متر جلو آمده و در بالاى آن پاکار طاقى است. به نظر مى‏رسد اینجا ورودى بنا بوده و حالت پیشخوان و یا سایه‏بان را براى ورودى داشته است و این موضوع با توجّه به هواى گرم کویر قابل قبول‏تر مى‏گردد. احتمال دارد این قسمت را بعدها به بنا افزوده باشند.

به جز گنبد بنا از داخل که آجرکارى با طرح جناقى است، بقیّة قسمت‏هاى بنا از خشت ساخته شده و روى آنها را با گچ اندود و سفیدکارى نموده‏اند. علاوه بر آن، دو نوار زنجیره‏اى در زیر دایره گنبد و بالاى فضاى هشت وجهى گچ‏برى شده است و همچنین زیر دور طاق‏هاى فضاى هشت وجهى و در کنار برجستگى تزیینى زیر طاق‏هاى اصلى چهار وجه بنا، گچ‏برى‏هایى مشاهده مى‏شود.

در داخل طاق‏هایى که در چهار کنج بالاى فضاى چهار وجهى ایجاد شده، نوعى گچ‏کارى که چیزى نزدیک به رسمى‏سازى مى‏باشد، ساخته شده است. این نوع کار نسبت به رسمى سازى‏هاى زیبایى که در دوره‏هاى بعد ساخته شده است، بسیار ابتدایى مى‏باشد.

در بالاى فضاى چهار وجهى و زیر فضاى هشت وجهى، نوار گلویى مانندى وجود دارد که در بسیارى از بناها از آن براى نوشتن کتیبه استفاده مى‏شود. در کف بنا نیز یک قبر مکعّب مستطیل شکل که با خشت و گل ساخته شده، وجود دارد و با فرسایش‏ها و خرابى‏هایى که بر آن وارد شده است، رویه‏هاى آن از بین رفته و اثرى از نوشته و یا تزیین در آن دیده نمى‏شود.

تعیین زمان و یا دورة ایجاد این بنا با توجّه به دوگانگى‏هایى که در ساخت بنا وجود دارد، مشکل است. حجم و هیئت خارجى بنا و طرح گوشه سازى‏هاى فضاى هشت وجهى آن از خارج با بناى مقبرة ارسلان جاذب در سنگ بست مشهد، که در دورة غزنویان ساخته شده، قابل مقایسه است؛ ولى کار آجرى زیر گنبد با اینکه یک نوع است، ظرافت بیشترى دارد. گچ‏کارى‏هاى داخلى و طاق‏ها بیشتر یادآور بناى هارونیة طوس مى‏باشد که در حدود سال 700 ﻫ . ق ساخته شده است. با وجود این قیاس‏ها، مى‏توان این بنا را متعلّق به اواخر دورة غزنوى و یا اوایل دورة سلجوقى دانست، که در دوران ایلخانیان و قاجاریّه تعمیر اساسى شده است. این آرامگاه از سه جهت داراى ورودى‏هاى شبیه به هم است.

این بنا به شمارة 22132 و در تاریخ 26/12/1386 به ثبت آثار ملی رسیده است.

به اعتقاد اهالى، این بنا، مدفن مالک بن ذئب و مالک بن عمرو ـ از سرداران احنف‏بن قیس ـ است که در تعقیب یزدگرد سوّم ـ آخرین پادشاه ساسانى ـ در صحراى شتران ـ ما بین یزد و طبس ـ راه گم کرده بود، در جوخواه مرد و در همان جا به خاک سپرده شده‏اند.

مؤلّف کتاب بناهاى تاریخى طبس در این باره مى‏نویسد:

«مى‏گویند این مقبره مدفن دو سردار از لشگریان اعراب مسلمان است. در تاریخ یزد، که در قرن نهم هجرى تألیف شده، از مدفن دو نفر در چهارده طبس نام مى‏برد که جز این بنا نمى‏تواند باشد، به این قرار: ... و لشکر اسلام از پى او به جلولارفته و یزدجرد به راه یزد به خراسان رفت و مالک ذئب و مالک بن عمرو از عقب یزدجرد به خراسان رفتند و در چهارده طبس مالک ذئب و مالک‏بن عمرو وفات کردند و مدفن ایشان در طبس مشهور است.»

متأسّفانه از هویّت این دو شخص در کتب رجالى شیعه و اهل‏تسنّن مطلب خاصّى یافت نشد! و همچنان مؤلّف تاریخ یزد در این گزارش یکّه‏تاز است.

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده