- جمعه ۲۸ شهریور ۹۳
در مسیر جاده قزوین ـ بوئین زهرا، کاروان سرایى از بناهاى دوره صفویّه قرار دارد که در حال حاضر، در قسمتى از آن پاسگاه ژاندارمرى استقرار یافته است.
کاروان سراى محمّد آباد از جمله بناهاى جالبى است که طرح داخل و خارج آن با هم اختلاف کلّى دارند. این اختلاف مربوط به نماى ضلع جنوبى خارج کاروان سرا است. نماى اصلى کاروان سرا عبارت است از یک سردر قوس دار در وسط که در هر طرف آن سه غرفه قرار دارد. از انتهاى بازوهاى دو طرفِ سردر، دیوارى به طول 20/16 متر به طرف شمال پیش مىرود و به دیوار پشت اتاقهاى واقع در ضلع جنوبى کاروان سرا منتهى مىگردد. از محل تقاطع، دیوار پشت اتاقها به طول 85/11 متر تا گوشههاى جنوب شرقى و جنوب غربى امتداد مىیابد و با رسیدن به دو برج آجرى مدور که در دو کنج قرار دارند، پایان مىیابد. به این ترتیب، نماى اصلى کاروان سرا داراى یک طرح پنج ضلعى و دو برج مدور مى باشد.
درگاه کاروان سرا در جلو به صورت یک جلوخان مستطیل شکل است.
پس از درِ بزرگ، هشتى وسیعى قرار دارد. راه پلّهاى که از راه آن مىتوان به
پشت بام رسید، در داخل هشتى قرار دارد. در وسط دو ضلع بزرگ شرقى و
غربى هشتى، دو قوس بلند دیده مىشود که در پشت آنها دالانى قرار دارد.
دالان مزبور به عرض 90/3 متر در پشت اتاقهاى ضلع جنوبى کاروان سرا
جاى دارد و فاقد غرفه مىباشد و تنها طاق نماهایى هم عرض غرفههاى
نماى خارجى و اتاقهاى ضلع جنوبى در دو طرف آن ساخته شدهاند.
سقف هشتى با گنبد مدورى که خاص اکثر درگاههاى کاروان سراهاى
دوره صفویّه است، پوشیده شده است.
حیاط داخلى کاروان سرا نقشه مستطیل شکل دارد که طول آن 5/50 متر
و عرض آن 20/42 متر است. بناهاى چهار جانب کاروان سرا با پیروى از
اصل قرینه سازى کامل ساخته شدهاند؛ چنان که در میان هر یک از
جهتهاى چهار گانه، قوس بلندى جاى گرفته است که در قسمت سمت
جنوب آن، سردرِ ورودى و در سه سوى دیگر آن، ایوان هایى بزرگ مانند
ایوانهاى مسجدهاى چهار ایوانى ساخته شدهاند.
در هر طرف ایوان شمالى، پنج طاق نما و در دو طرف ایوانهاى نماى
غربى و شرقى نیز شش طاق نما بنا شده است. طاق نماهاى مزبور به قسمت
پشت راه ندارند و تنها از چهار طاق نماى واقع در چهار گوشه بنا مىتوان به
دالان پشت غرفهها راه یافت. دالان سراسرى پشت نماهاى شمالى و غربى
و شرقى، 80/3 متر عرض دارد. در دیوار غربى دالان غربى و دیوار شرقى
دالان شرقى، هم عرض غرفههاى بیرون، طاق نماهاى سکودارى به عمق
85/1 متر ساخته شده است. عمق این طاق نماهاى سکودار در پشت نماى
شمالى 25/2 متر است.
وضع بناهاى دو طرف درِ ورودى با بناهاى سه جانب دیگر اختلاف
دارد؛ چنان که در هر طرف سردر، پنج ایوان با همان عرض و عمقِ غرفههاى
سه جانب دیگر قرار دارد که در وسط دیوار پشت آنها درى به عرض یک
متر کار گذاشته شده است و به اتاقى به طول 70/4 متر راه مىیابد.
بناى کاروان سرا به تمامى با آجر ساخته شده و تنها در نماى داخل
حیاط، در پى بنا، یک رج سنگ به کار رفته است. در داخل دالان شمالى،
غرفههاى نماى بنا تا ارتفاع 40/1 متر به شیوه نوعى صندوقه چینى تو پر با
آجر و سنگهاى طبیعى ساخته شده است.
در طول دیوارهاى خارجى سمت شرق و غرب کاروان سرا، نگه
دارندههایى مانند برجهاى واقع در دو بخش کاروان سرا بر پا گردیدهاند تا
تکیه گاه مناسبى براى دیوار طویل سراسرى به وجود آورده باشند. این گونه
پشتیبانهاى برج مانند را در کاروان سراى شاه عبّاسى «آوج» نیز مىتوان دید.
- ۹۷۷
- ادامه مطلب
