مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

امامزاده سلیمان ـ بیدستان

 

بقعه این امامزاده در خارج از آبادى بیدستان در میان مزارع گندم و ذرت، در 10 کیلومترى جنوب خاور قزوین واقع شده است.

بنایى کوچک و هشت ضلعى که ابعاد هر ضلع آن دو متر و در سالیان اخیر ساخته شده است. درِ بقعه از جانب شمال باز مى‏شود و دو پنجره در جهت شرق و غرب دارد. گنبد بنا از داخل هرمى و از خارج کلاه خودى است که نماى خارجى آن را ایزوگام نموده‏اند. در وسط بقعه ضریح آهنى گهوره‏اى شکلى به ابعاد 20/1×2 و ارتفاع یک متر نصب شده است. در مقابل درِ ورودى بقعه، درخت توتى است که اهالى پارچه‏هاى سبزیى جهت برآورده شدن حاجت به آن دخیل بسته ‏اند.

سلیمان بن موسى کیست؟

یکى دیگر از فرزندان امام موسى کاظم علیه‏السلام سلیمان نام دارد که از اُمّ ولد
«کنیز» به دنیا آمده است.[1] ابن عنبه کرمانى و دیگر علماى انساب معتقدند
که سه تن از فرزندان امام موسى کاظم علیه‏السلام تنها داراى دختر بودند که نام آنها
سلیمان و فضل و احمد مى‏باشد.[2] هم چنین اکثر علماى انساب وى را
بلاعقب[3] نوشته‏اند.[4]

قدیمى‏ترین مدرکى که از هجرت و شهادت سلیمان بن موسى علیه‏السلام سخن
به میان آورده، شیخ عبدالجلیل قزوینى رازى است که در موقع توصیف
علماى «آبه» (آوه) یاد کرده و مى‏گوید: «شهادتگاه و آرامگاه عبداللّه‏ و فضل و
سلیمان فرزندان امام موسى کاظم در آبه است. محل قبور این عزیزان نورانى و
پر از قبور علماء و فقهاست.»
[5]

در حاشیه عمدة الطالب در هنگامى که مؤلّف، سلیمان و فضل، دو پسر
امام موسى علیه‏السلام را وصف مى‏کند، از قول سیّد حسین بن مساعد حایرى آمده
است: «قبر آن دو در آوه است و من در ماه رمضان سال 918 ه . ق آن را زیارت
کرده‏ام.»
[6]

هم چنین قاضى نوراللّه‏ مرعشى شوشترى در کتاب مجالس المؤمنین در
هنگام وصف آبه گوید: «مشاهدى که در آبه قرار دارد عبارتند از شهادتگاه
عبداللّه‏ و فضل و سلیمان فرزندان امام موسى کاظم علیه‏السلام که آنها مشاهدى
نورانى است.»[7]

همین اقوال را سیّد عبدالرزاق کمونه در کتاب خود بیان داشته است.[8]

مرحوم تفرشى نیز در کتاب خود مى‏نویسد: «سلیمان بن موسى علیه‏السلام
بافضل برادرش در قریه آبه دو فرسنگى ساوه است.»[9]

شیخ ذبیح اللّه‏ محلاّتى نیز معتقد است: «قبر سلیمان بن موسى بن
جعفر علیه‏السلامدر آوه قم است».[10]

مرحوم عبّاس فیض نیز برگفته دیگران مُهر تأیید مى‏زند و مى‏نویسد:
«تردید نیست در این که امامزادگان جلیل عبداللّه‏ و موسى و فضل و سلیمان
فرزندان حضرت امام موسى کاظم علیه‏السلام در قصبه آوه در شش فرسنگى قم
مدفون و داراى بقعه و گنبد هم مى‏باشند.»[11]

علاّمه رجالى، نمازى شاهرودى نیزدر کتاب رجالش پس از نام سلیمان
بن موسى علیه‏السلاممى‏نویسد: او در آوه مدفون مى‏باشد.[12]

ظاهرا مآخذ تمام کسانى که این قول را ذکر نموده‏اند «الرد على النقض»
تألیف شیخ عبدالجلیل رازى قزوینى، متوفّاى قرن ششم هجرى است، امّا او
خود ذکرى از منبع و مدرک مورد استنادش ارایه نمى‏دهد و تاکنون نیز هیچ
یک از کتب معتبر انساب محل دفن او را به طور دقیق ذکر نکرده‏اند. آرامگاه
سلیمان بن موسى علیه‏السلام در آوه ساوه داراى گنبد و بارگاه مى‏باشد و از آثار عهد
سلجوقى است.[13]

برخى از همراهى 5 تن از برادران حضرت معصومه علیهاالسلام از مدینه به ساوه
و حمله به کاروان آنها و به شهادت رسیدن آن عزیزان خبر داده‏اند که
مى‏تواند انگیزه مهاجرت سیّد سلیمان را معلوم کرد.[14]

بنابراین اجماع مورّخان بر دفن سلیمان بن موسى علیه‏السلام در ساوه = آوه‏ه
دارد، لذا وجهى براى مزار کوهبنان نخواهد بود و از «باب ربّ شهرة لا اصل
لها» است. با وجود این، مزاراتى به او در جاى جاى ایران منسوب است که
به مشاهیر آن اشاره مى‏شود.

الف. اشتهارد؛ در شصت کیلومترى شهرستان کرج بعد از ده پلنگ آباد،
در کنار جاده، بقعه‏اى زیبا قرار دارد که به «شاه سلیمان» مشهور است. این
بارگاه به زعم اهالى به برادر حضرت امام رضا علیه‏السلام منسوب مى‏باشد.[15]

اما این ادّعا صحیح به نظر نمى‏رسد زیرا به گفته‏ى برخى از منابع،
شخصیّت مدفون در آن ابو سلیمان یحیى بن زید ما نکدیم بن محمدبن
حسین بن قاسم بن على بن اسماعیل بن حسن بن زید بن امام حسن
علیه‏السلام
مى‏باشد. پدر وى «زید ما نکدیم» مکنّى به «ابوالقاسم» است که مردى عالم،
شاعر و فاضل بوده و نقابت سادات شهر رى را به عهده داشته است. سیّد
ابو الغنائم در سال 417 ه . ق او را در شهر رى دیده و مى‏نویسد که وى چهار
فرزند داشته که به اسامى زیر بوده‏اند: ابو سلیمان یحیى، ابوالبرکات محمد،
ابوالحسین عیسى و ابو احمد داود.[16]

زید ما نکدیم بنابر قول مشهور در شهر رى وفات یافته و هم اکنون آرامگاه
او در بازار بزرگ تهران مطاف اهالى است و فرزندان او نیز غالبا در شهر رى
سکونت داشته‏اند، از این رو بنابر ظنّ غالب شخصیّت مدفون در اشتهارد
همین ابو سلیمان یحیى بن زید حسنى است که به اشتباه کنیه وى بر نام او
غلبه پیدا کرده و سپس او را منسوب به موسى بن جعفر علیه‏السلام نموده‏اند.[17]

ب. مشکین شهر؛ آرامگاهى باشکوه در مرکز دهستان قره سو در روستاى
فخرآباد، در حدود بیست و پنج کیلومترى شهرستان مشکین شهر قرار دارد
که به اعتقاد اهالى مدفن سیّد سلیمان بن موسى بن جعفر علیه‏السلام مى‏باشد که این
ادّعا به طور یقین صحیح نمى‏باشد. ما معتقدیم که خفته در آن مزار
سیّد جلیل القدر سلیمان بن احمد بن محمّد بن عبداللّه‏ بن محمّد بن اسحاق
بن امام موسى کاظم
علیه‏السلاماست که سیدى بسیار بزرگوار و شریف بود و یک
فرزند بنام حمزه داشت و او نیز فرزندى بنام یوسف داشته و تداوم نسل سیّد
سلیمان از اوست.[18]

ج. اسدآباد؛ در دهستان جلگه شهرستان اسدآبادِ همدان بنایى قرار دارد
که به پیر سلیمان شهرت دارد. به اعتقاد اهالى وى از فرزندان امام موسى
کاظم علیه‏السلاماست که یقینا این ادّعا صحّت نداشته بلکه، خفته در آن مزار یکى
از سادات حسنى ساکن همدان است که بالغ بر سه قرن در آن جا داراى
موقعیّت اجتماعى و مقبولیّت عمومى داشته‏اند.

د. دلیجان؛ در میان گورستان عمومى روستاى راونج شهر دلیجان که به
بهشت قاسم نامیده شده، زیارتگاه ساده‏اى قرار دارد[19]که به اعتقاد اهالى
از نوادگان امام موسى کاظم علیه‏السلام است. برخى او را احفاد امام سجّاد علیه‏السلام
تلقى نموده‏اند.

ه . کوهبنان؛

این زیارتگاه باشکوه در غرب شهر کوهبنان واقع شده و از مهمترین و
معتبرترین امامزاده‏هاى استان کرمان است.

درباره شخصیّت مدفون در بقعه، سه دیدگاه مطرح شده که پس از ذکر
این اقوال به بررسى، صحّت و سقم آن‏ها خواهیم پرداخت.

1. در گذشته این مزار به فرزند امام هفتم علیه‏السلام شهرت داشته است، آقاى
روح الامینى مى‏نویسد:

«در مغرب کوهبنان آرامگاهى است که مردم آن را امامزاده سلیمان
مى‏گویند و مانند اکثر نقاط ایران که هر امامزاده مرد را مردم برادر امام رضا
علیه‏السلام
و اگر زن باشد آن را خواهر امام رضا علیه‏السلام مى‏دانند، این امامزاده را هم مردم
برادر امام رضا علیه‏السلاممى‏دانند.»[20]

2. نواده امام حسن مجتبى علیه‏السلام: این مطلب را اهالى از آیة اللّه‏ حسن
میرجهانى طباطبایى نقل مى‏کنند که زمانى از او درباره نسب امامزاده سوال
شد و او فرمود:

«شجره این امامزاده به امیرالمؤمنین على بن ابى طالب علیه‏السلام مى‏رسد که در
کوهبنان به دست خوارج کشته شد.»[21] سپس او نسب شریف امامزاده را
چنین مى‏نویسد: «سید سلیمان بن أبى سلیمان محمّد بن أبى عبداللّه‏
عبیداللّه‏
[22] بن الحسن بن جعفر بن الحسن المثنى بن الامام الثانى و السبط
الاول حسن المجتبى ابن امیرالمؤمنین على بن ابى طالب علیهم‏السلام مقتول در
کوهبنان کرمان و مدفون در همان جا و چنان چه در کتاب اغصان الطالبیین این
گونه نقل شده که ایشان به دست خوارج درهمین محل به شهادت رسیدند»[23]
همین شجره نامه فعلاً بر در و دیوار بقعه نصب است.

3. بعضى از مردم مى‏گویند: چون کوهبنان زمانى محل تجمّع اهل
تصوّف بوده و این گروه در آخر نام اقطاب خود، کلمه شاه را اضافه
مى‏نموده‏اند، لذا این مکان هم آرامگاه یکى از همان اقطاب تصوّف است که
«سلیمان شاه» نامیده مى‏شود.[24]

محرابى کرمانى مى‏نویسد: «دیگر اعزّه که در آن محال متبرکه آسوده‏اند
یکى از آنها سید سلیمان است.»
[25]

درجواب قائلین این قول [خفته در مزار از اقطاب صوفیّه است] باید
گفت: اگر کسى از اقطاب تصوّف شد، مگر نام و نسب ندارد! او نمى‏تواند
سیّد باشد! پس چگونه شاه نعمت اللّه‏ ولىّ هم صوفى است و هم سید؟
انکار سیادت از یک مزار مشهور و شخصیّت مدفون در آن که اهالى به آن
اعتقاد دارند آن هم بدون تحقیق، کار پسندیده‏اى نیست. هر چند «عدم
الوجدان لایدل على عدم الوجود» نیافتن دلیل بر نبودن نیست، امّا در امورى
که انسان تخصّص ندارد، نباید دخالت کرد و این امور را باید به اهلش سپرد.

بدون شک در استان کرمان هیچ یک از فرزندان بلافصل ائمه علیهم‏السلام مدفون
نیستند و این ادّعا که خفته در این مزار فرزند بلافصل امام هفتم علیه‏السلام و برادر
امام رضا علیه‏السلاماست نیز اعتبارى ندارد.

چنان که پیشتر گفته شد، آیة اللّه‏ حسن میرجهانى طباطبایى در پاسخ به
درخواست اهالى که از شجره نامه امامزاده سوال کرده بودند، از کتاب
اغصان الطالبیین، خفته در مزار را از نوادگان امام حسن مجتبى علیه‏السلام
معرّفى مى‏کند و مى‏نویسد که او به دست خوارج در کوهبنان به شهادت
رسیده است.

متأسفانه هرچه تحقیق و تفحّص در کتابخانه‏هاى بزرگ ایران صورت
گرفت. از کتاب اغصان الطالبیین خبرى به دست نیامد، جز این که کتاب
مقاتل الطالبیین، تألیف ابوالفرج اصفهانى، متوفّاى سال 356 ه . ق در
چگونگى شهادت سادات در بلاد اسلامى نوشته شده را پیدا کردیم که در آن
هیچ نامى از سیّد سلیمان مقتول در کوهبنان نبرده است. از این رو براى
اثبات این ادّعا رجوع به کتب انساب ضرورى به نظر مى‏رسد.

مرحوم آیة اللّه‏ جهانى، نسب سیّد سلیمان را به این طریق بیان داشته؛
سلیمان بن أبى سلیمان محمّد بن أبى عبداللّه‏ عبیداللّه‏ بن بن الحسن بن جعفر
بن الحسن المثنى بن امام حسن علیه‏السلام که صحیح آن سیّد سلیمان بن أبى
سلیمان محمدبن أبى على عبیداللّه‏ بن أبى عبیداللّه‏ عبداللّه‏ بن الحسن بن
جعفر بن الحسن المثنى است.

ابوعلى عبیداللّه‏ بن عبداللّه‏، سیدى بسیار جلیل القدر و عظیم الشان بود،
مادرش کلثم دختر على بن عبداللّه‏ بن محمّد بن عمر الاطرف نام داشت.
عبیداللّه‏ از سوى مامون عباسى، فرماندار مکّه و کوفه بود و هم چنین متولّى
صدقات امیرالمومنین علیه‏السلامو فاطمة الزهرا علیهاالسلام در امور فدک بود. علماى
انساب براى وى پنج فرزند معقّب = نسل دار ذکر نموده‏اند که عبارتند از؛
1. ابوجعفر محمّد الأدرع 2. ابوالحسن على الباغر 3. ابوالعباس محمّد
4. ابو عبد اللّه‏ محمّد 5. أبو سلیمان محمد او پنج فرزند دیگر بنام
محمّد داشت که با کنیه از هم تشخیص داده مى‏شده‏اند. وى در سامراء
وفات یافت.[26]

امام فخر رازى نسل سه تن اخیر فرزندان عبیداللّه‏ را کم مى‏داند.[27]

ابن طقطقى، نسل ابو سلیمان محمدرا در اهواز ذکر مى‏کند.[28]

شیخ شرف عبیدلى نسّابه، براى ابوسلیمان محمد، فرزندى بنام
احمد ذکر مى‏نماید و مى‏نویسد او فرزندى بنام ابو جعفر محمّد داشته
که در فارس مى‏زیسته است. هم چنین اضافه مى‏کند که ابو جعفر محمد،
در شابور فارس داراى فرزندانى به اسامى ذیل شده است؛ ابوطالب حسن،
طاهر، عبداللّه‏، زید، او در آخر مى‏نویسد: «و لم یذکر صاحب الکتاب غیر
هؤلاء اللذین تقدم ذکرهم
» صاحب کتاب غیر از آن چه ذکر شد، براى
ابو جعفر محمّد بن احمد بن ابى سلیمان محمد، فرزندان دیگرى
ذکر ننموده است.[29]

ابوطالب مروزى پس از ذکر نام ابو جعفر محمّد بن احمد بن أبى سلیمان
مى‏نویسد او درشابور از مناطق فارس زندگى مى‏کرد و بها عقبه و فیهم قلّه و در
آن جا داراى نسل بوده که تعداد آن اندک است.[30]

ابن عنبه کرمانى نیز براى ابوسلیمان محمد، فرزندى بنام على ذکر
مى‏نماید و مى‏نویسد او فرزندى بنام محمّد داشته که معروف به کشیش بوده
و در شام سکونت داشته است.[31]

بنابراین معلوم مى‏شود که ابو سلیمان محمّد بن عبیداللّه‏ الامیر، دو
فرزند به اسامى على و احمد داشته که یکى در فارس و دیگرى در شام
بوده و برخى از فرزندان احمد نیز در اهواز سکونت داشته‏اند. و اصولاً
سیّد ابو سلیمان محمّد فرزندى بنام سلیمان نداشته تا در کوهبنان به
دست خوارج به شهادت نایل آید. ظاهرا برخى به تصوّر این که کنیه
محمّد = ابو سلیمان مقتضاى داشتن فرزندى بنام سلیمان است، این ادّعا را
مطرح نموده و قایل به شهادت سلیمان بن ابى سلیمان محمّد در کوهبنان
شدند که بطلان این قول در بالا ثابت، و معلوم گشت که این فرزند ساختگى
است و در منابع معتبر انساب به آن اشاره‏اى نشده و بر فرض صحت آن،
دلیلى بر شهادت او در کوهبنان نداریم.

شخصیّت مدفون در بقعه

چنانچه در بالا اشاره شد، سلیمان بن موسى علیه‏السلام به اعتقاد علماى انساب
و جمعى از مورّخان در آوه ساوه مدفون است، از اینرو بارگاه کنونى
نمى‏تواند از آن وى باشد. از طرفى برخى شخصیّت مدفون در بقعه را ابو
سلیمان دانسته‏اند که اگر این دیدگاه صحیح باشد، چنانچه در زیارتنامه وى
به آن اشاره شده مى‏توان اذعان نموده که وى ابو سلیمان محمّد قزوینى بن
ابى یعلى حمزة الاکبر بن محمّد ابى على الاصغر بن احمد السکین بن ابى
عبداللّه‏ جعفر الشاعر بن محمّد بن زید الشهید بن امام سجّاد
علیه‏السلام باشد. او در
قزوین سکونت داشت و نواده بزرگوار امامزاده على اصغر زرآباد است.

علماى انساب براى او 8 فرزند به اسامى آمنه، حمزه ابویعلى، ابو عماره
على، ابراهیم، سیار ابوالمکارم، محسن، زید و میمونه ذکر نموده‏اند که
همگى آنان در قزوین و نواحى آن سکونت داشته و داراى نسل و اعقاب بوده‏اند.

وى سیّدى جلیل القدر، عظیم الشان و بزرگوار بود، در منابع موجود از
تاریخ وفات او اشاره‏اى نشده است. اما از آنجایى که پدرش مستشهد ثلث
آخر قرن چهارم است، بعید نیست که وى در ربع اوّل قرن پنجم وفات یافته باشد.[32]

 


[1]. ارشاد 2: 244، تحفة العالم 2: 23، بحارالانوار 48: 281.

 

[2]. عمدة الطالب: 227، النفحة العنبریه: 63، مناهل الضرب: 393.

 

[3]. بلاعقب اصطلاحى است که در میان علماى انساب به کسى گفته مى‏شود که فرزند او
فرزندى نداشته باشد. مقطوع النسل.

 

[4]. زهرة المقول: 59، المجدى: 107، لباب الانساب 1: 394، الاصیلى: 152، التذکره: 251: الشجرة المبارکه: 91.

 

[5]. الرّد على النقض: 170.

 

[6]. عمدة الطالب: 225.

 

[7]. مجالس المؤمنین 1: 186.

 

[8]. آرامگاه‏هاى خاندان پاک پیامبر: 29 ـ 30.

 

[9]. بدایع الانساب: 33.

 

[10]. اختران تابناک 1: 529.

 

[11]. بدر فروزان: 54.

 

[12]. مستدرکات علم رجال الحدیث 4: 150.

 

[13]. گنجینه آثار قم 2: 103 ـ 105.

 

[14]. انوار پراکنده 1: 150 ـ 151، ریاض الانساب: 16، کریمه اهل بیت علیه‏السلام: 174 ـ 175.

 

[15]. سرزمین قزوین: 93 ـ 95، بناهاى آرامگاهى: 169.

 

[16]. لباب الانساب 2: 645.

 

[17]. کشف الأستار: 81.

 

[18]. مزارات امامزادگان ایران 4: 1237 ـ 1229.

 

[19]. دلیجان در آیینه تاریخ؛ 355، مزارات امامزادگان ایران 1: 401.

 

[20]. کوهبنان: 49.

 

[21]. همان: 49 و سیرى در جغرافیاى تاریخى زرند و کوهبنان: 213.

 

[22]. صحیح ابن عبداللّه‏ بن الحسن.

 

[23]. معرّفى اجمالى بقاع متبرکه شهرستان زرند: 7.

 

[24]. کوهبنان: 49، سیرى در جغرافیاى تاریخى زرند و کوهبنان: 213.

 

[25]. تذکرة الاولیاء: 187.

 

[26]. سر السلسلة العلویه: 19، منتقلة الطالبیه: 267، تهذیب الانساب: 86، المجدى: 84،
الاصیلى: 126، الشجرة المبارکه: 53، الفخرى: 122، عمدة الطالب: 215، العقد الثمین 4: 445، الکواکب المشرقه 2: 374.

 

[27]. الشجرة المبارکه: 53، التذکره: 83.

 

[28]. الاصیلى: 126.

 

[29]. تهذیب الانساب: 92 ـ 93.

 

[30]. الفخرى: 122.

 

[31]. عمدة الطالب: 215.

 

[32]. سرالسلسلة العلویه: 68، المجدى فى انساب الطالبیین: 185، المشجرالکشاف 1:
460-461.

 

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده